རྩོམ་རིག་བྱ་བ་རྩོམ་རིག་ཉིད་དུ་བལྟ་དགོས།——《 གཙུག་གཡུ》 ཡི་ཀློག་སྟངས་གཞན་ཞིག་བརྗོད་པ།

སྐུ་ཞབས་གླང་མདུན་དཔལ་འབྱོར་ལགས་ཀྱིས་དུས་རབས་གོང་མའི་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུའི་ནང་དུ་བརྩམས་གྲུབ་གནང་བའི《 གཙུག་གཡུ》 ཉིད་བོད་ཡིག་དེང་རབས་བརྩམས་སྒྲུང་གི་ཐོག་མར་བགྲང་བཞིན་པའི་རྒྱུན་ཤེས་དེ་ཁོ་བོས་དམའ་འབྲིང་སྐབས་ཙམ་ནས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ཡོད་མོད། སྒྲུང་རིང་དེའི་ནང་དུ“ཞིང་བྲན”འགའ་ཞིག་གི་མཛད་པ་བྲིས་ཏེ“ངན་དགུ་ཚང་བའི་བོད་ལྗོངས་རྙིང་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་ཐེར་འདོན་བྱས་ཡོད”པའི་གཏམ་སོགས་ཐོས་ཤིང་། དེ་ལྟར་ལགས་ན་དེབ་དེའང་སྒྱུ་རྩལ་རྣལ་མས་གཞལ་བྱར་མི་རུང་བར་སྙམ་པས་ཀློག་འདུན་དེ་ཙམ་མ་སྐྱེས་པར་ཡུན་རིང་ལུས། དུས་ཕྱིས་སུ་ཁོ་བོས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མ་འགྲིམ་དུས་མཐར་ཕྱིན་དཔྱད་རྩོམ་གྱི་སྟ་གོན་དུ་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་བརྩམས་སྒྲུང་གི་སྐོར་འདི་བདམས་པས། དེབ་འདི་གཡོལ་ཐབས་གང་ཡང་མེད་པར་ཐེངས་ཁ་ཤས་བཀླག་དགོས་བྱུང་ཞིང་། བཀླགས་ནས་ཀྱང་དེབ་འདིའི་བརྗོད་དོན་སོགས་མི་ལ་ཤས་ཀྱིས་སྒྲོག་བཞིན་པ་དེ་ལྟར་མིན་པའང་གཞི་ནས་ངོ་ཤེས་སོང་། དེས་ན་སྒྲུང་རིང་འདིར་རང་གི་རྨོངས་བློར་འཆར་ཚུལ་ཙམ་གྱི་དཔྱད་བརྗོད་ཅིག་སྤེལ་ཁུལ་བྱ་བ་ལ། ཐོག་མར་སྒྲུང་གི་ནང་དོན་ནམ་བྱུང་རིམ་མདོར་བསྡུས་ཤིག་ངོ་སྤྲོད་བྱེད་པ་ནས་འགོ་རྩོམ་སྟེ།

དེ་ཡང་སྒྲུང་རིང་འདིའི་མི་སྣ་གཙོ་བོ་དཔལ་ལྡན་གྱི་སྤོ་བོ་ལགས་ཆུང་དུས་མ་ཕམ་གཡུ་མཚོར་མཚོ་བསྐོར་དུ་ཕྱིན་པར། མཚོ་འགྲམ་ནས་བརྐྱངས་ཕྱག་ཕུལ་བའི་སྐབས་སུ་བྱེ་མའི་ཁྲོད་ནས་གཡུ་མཆོག་ཏུ་གྱུར་པ་ཞིག་རྙེད་བྱུང་། ཁོང་གི་བསམ་པར་གཡུ་དེ་ནི་དད་ལྡན་གནས་སྐོར་བ་ཞིག་གིས་མཚོ་རྫས་ལ་ཕུལ་བ་རེད་སྙམ་ནས་སྨོན་ལམ་དང་བཅས་ཏེ་གཡུ་དེ་མཚོ་ནང་དུ་དབྱུག་གྲབས་བྱེད་སྐབས། ཁམས་པའི་བླ་མ་ཞིག་གིས་བཀག་ནས་གཡུ་དེ་ཁྱེད་ཀྱི་བླ་གཡུ་བྱོས་ཤིག་ཅེས་བསྐུལ་བ་ལྟར་རང་ཉིད་ཀྱི་སྐེར་བཏགས་ཏེ་ཁྱིམ་བརྒྱུད་ནོར་བུ་ལྟར་བདག་སྐྱོང་གང་ལེགས་གནང་། དེ་རྗེས་ལྷོ་ཁ་བྲག་དཀར་རྫོང་གི་སྐུ་ངོ་རྫོང་ཟེར་བའི་སྐུ་དྲག་དེས་དཔལ་ལྡན་གྱི་ཨ་མ་འཛོམས་པའི་མགོ་ལ་གཙུག་གཡུ་དེ་བཏགས་ཡོད་པ་མཐོང་ནས་ཧམ་སེམས་ཆེན་པོས་གཡུ་དེ་འཕྲོག་རྩིས་བྱས། ཕན་འབྲས་ཅི་ཡང་མ་ཐོབ་པས་དཔལ་ལྡན་གྱི་ཡབ་ཡུམ་ཟུང་བཙོན་དུ་བཅུག་ནས་མནར་གཅོད་གང་མང་བཏང་། དཔལ་ལྡན་གྱི་ཕ་ཕུན་ཚོགས་དེ་ནས་བཟུང་ལུས་སུ་གཅོང་ནད་ཆེན་པོ་ཞུགས་ཤིང་སྲོག་ཉེན་ལ་གཡོལ་ཆེད་ཁོང་ཚོ་ཁམས་སྡེ་དགེར་བྲོས་བྱོལ་དུ་ཕྱིན། སྟབས་མ་ལེགས་པར་དཔལ་ལྡན་གྱི་སྲུ་མོ（དབུས་གཙང་ཁ་སྐད་དུ་ཨ་མའི་ནུ་མོར་གོ）གཡུ་སྒྲོན་ལམ་བར་ནས་སྐུ་ངོ་རྫོང་གི་མི་རྟའི་ལག་ཏུ་ཚུད། ཡུམ་འཛོམས་པ་ཚེ་ལས་འདས་ཁར་གཙུག་གཡུ་དེ་ཕ་ཕུན་ཚོགས་ལ་སྤྲད་དེ་རང་གི་བུ་འདི་ཇོ་བོར་མཇལ་ཐུབ་པ་ཡོང་རྒྱུ་དང་། གཡུ་དེ་ཇོ་བོའི་སྐུ་མདུན་དུ་འབུལ་དགོས་པའི་ཁ་ཆེམས་བཞག་པ་ལྟར་ཕུན་ཚོགས་ཕ་བུ་གཉིས་ཟླ་ངོ་དྲུག་ཙམ་གྱི་རིང་ལ་དཀའ་ངལ་ཁྱད་བསད་ཀྱིས་གཞི་ནས་ལྷ་སའི་ཇོ་བོར་མཇལ་ཐུབ་པ་བྱུང་ཞིང་མ་འགྱངས་པར་ཕ་ཕུན་ཚོགས་ཀྱང་ནད་རྙིང་འཕར་བ་སོགས་ཀྱིས་འདས། དཔལ་ལྡན་ཁོ་རང་རང་གི་ཨ་ཕས་སྔོན་ཆད་སྲོག་བསྐྱབས་མྱོང་བའི་ཚོང་དཔོན་དགྲ་ལྷའི་སྒར་དུ་གཡོག་ལ་རྒྱུགས་ཞོར་རང་གི་སྲུ་མོ་སོགས་གྲོངས་མཁན་གྱི་སྐུ་ངོ་རྫོང་ཟེར་བ་ད་ལྟ་གར་ཡོད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་སོགས་རྩད་གཅོད་བྱེད་བཞིན་བགྲང་བྱ་བཅུ་ཙམ་འདས། ཆོ་འཕྲུལ་སྨོན་ལམ་ཆེན་མོའི་ཉིན་དེར་དཔལ་ལྡན་གྱིས་རང་གི་སེམས་ཁོང་དུ་ཡུན་རིང་ཉར་བའི་དགྲ་ཤ་ལེན་རྒྱུའི་སྐོར་གྱི་སྙིང་གཏམ་དེ་ཁོང་གིས་མི་བཟང་དུ་རློམ་པའི་དྲིན་ཅན་ཏེ། དེ་དུས་ཀྱི་རྫོང་དཔོན་དང་རང་གི་ཁྱིམ་རྒྱུད་ལ་ཆག་སྒོ་རབ་དང་རིམ་པ་བཟོ་མཁན་ད་ལྟའི་མདའ་དཔོན་ལ་འདྲེར་བུ་བཅོལ་བའི་དཔེ་བཞིན་མི་ངན་མི་བཟང་དུ་འཁྲུལ་ནས་ཇི་བཞིན་སྨྲས། མདའ་དཔོན་གྱིས་ས་དབང་ཆེན་མོའི་བུ་འཇིགས་མེད་གྲགས་པའི་བླ་གཡུ་གར་ཡོད་དཔལ་ལྡན་གྱི་ངག་ལས་ཤེས་ཤིང་རང་ཉིད་ལ་དགྲ་ཤ་ལེན་རྩིས་ཡོད་པའི་དཔལ་ལྡན་ཚར་གཅོད་བྱ་ཆེད་ལྐོག་གཡོ་ངན་ཇུས་མང་དུ་བཤམས་པ་འདི་ལྟ་སྟེ། སྔོན་ལ་གཤེད་མ་བཏང་ནས་ལྐོག་གསོད་བྱེད་དུ་བཅུག་ཀྱང་བསམ་དོན་མ་གྲུབ། དེ་ནས་དཔལ་ལྡན་གྱིས་གཡོག་བྱེད་སའི་བདག་མོ་སྟེ། རང་གི་འགྲོགས་བཟང་གསལ་སྒྲོན་ལ་ཡི་གེ་བཏང་སྟེ་དཔལ་ལྡན་སྒྲིལ་རྫས་བསྐྱལ་དུ་བཏང་། འོན་ཀྱང་སྒྲིལ་རྫས་ཀྱི་ཁ་ཕྱེས་དུས་ནང་དུ་དངོས་པོ་ཅི་ཡང་མི་འདུག་པས། དཔལ་ལྡན་ལ་བླ་གཡུ་བརྐུས་པའི་ནག་ཉེས་མགོ་འདོགས་ཀྱིས་བཙོན་ལ་བཅུག་ནས་གསོད་རྩིས་བྱས། དེར་དཔལ་ལྡན་ལ་སྙིང་ནས་བརྩེ་ཞིང་དུང་བའི་མཛའ་མོ་བདེ་སྐྱིད་ཀྱིས་ཐབས་སྣ་ཚོགས་ལ་བརྟེན་ནས་དཔལ་ལྡན་ལན་གཉིས་ལ་བསྐྱབས། དཔལ་ལྡན་གྱིས་རང་གི་དགྲ་ངོ་ཟིན་ཞིང་ས་དབང་ཆེན་མོའི་མདུན་ནས་མི་ངན་མདའ་དཔོན་སོགས་ཀྱི་གསང་ངན་གྱི་ཁུངས་བརྡོལ་བས་རེ་ཞིག་སྲོག་ཉེན་ལས་ཐར། བློ་ཡུལ་ལས་འདས་པ་ཞིག་ནི་དཔལ་ལྡན་ལྷ་སར་འབྲལ་རྩིས་ཀྱིས་ས་དབང་ཆེན་མོར་གྱེས་ཕྱག་ཕུལ་དུ་འགྲོ་དུས། མི་ངན་མདའ་དཔོན་དང་མི་དཔོན་བཅས་ལ་ཁྲིམས་ཆད་མ་ཕོག་པའི་ཁར། ས་དབང་ཆེན་མོ་དང་གསོལ་སྟོན་ལ་རོལ་བཞིན་མཆོད་ཆང་བཏེགས་རེས་གནང་གིན་འདུག་པར། དཔལ་ལྡན་ཡིད་རྩ་བ་ནས་ཆད་ཅིང་མཚན་མོ་དེར་ལམ་ཁ་ནས་འཇབ་སྒུག་གིས་མདའ་དཔོན་ལྐོག་གསོད་བགྱིས་ཀྱང་ལམ་ལྷོང་མ་བྱུང་བས་མཐར་རང་གི་མཛའ་གྲོགས་བདེ་སྐྱིད་དང་མཉམ་དུ་དང་ཐོག་ཁོང་གི་ཕ་ཕུན་ཚོགས་དང་མ་འཛོམས་པ་སོགས་བྲོས་བྱོལ་དུ་ཕྱིན་པ་ནང་བཞིན་དུ་གངས་ཁྲོད་ནས་མཐོང་སྣང་གི་ཡུལ་ལས་འདས་སོ། །

གོང་གསལ་ནི་སྒྲུང་རིང་འདིའི་བྱུང་རིམ་གྱི་མཐོང་སྣེ་གཙོ་བོའི（主线）ངོས་ནས་གཏམ་བརྒྱུད་རགས་བསྡུས་སུ་བཀོད་པ་ལས། དོན་དམ་དུ་སྒྲུང་རིང་འདིར་ལྡོག་ཕྱོགས་མི་སྣ་གཙོ་བོ་སྐུ་ངོ་མདའ་དཔོན་དང་ཁོང་གི་འགྲོགས་བཟང་གསལ་སྒྲོན་བར་གྱི་གསང་རྣམ་དང་། མདའ་དཔོན་དང་ས་དབང་ཆེན་མོའི་ལྕམ་ཆུང་སྟེ་མདའ་དཔོན་ཁོང་གི་གཅུང་མོའི་བར་གྱི་ངན་ཇུས། གཡོ་ཟོལ་ཆེ་བའི་མི་དཔོན་གྱི་རང་གཤིས། དེ་བཞིན་གཞུང་རྒྱུད་དྲང་ལ་བློ་སེམས་དཀར་བའི་མཛངས་མ་ཡེ་ཤེས་མཁའ་འགྲོའི་སྣང་བརྙན། མདོར་ན་རྩོམ་མཁན་ཁོང་གིས་གསུངས་པ་ལྟར“སྒྲུང་འདིའི་བརྗོད་བྱ་གཙོ་ཆེ་བ་ནི་གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་ས་འབྲི་གཞིར་བཀོད་པ་དང་། མི་སྣ་གཙོ་བོ་དཔལ་ལྡན་གྱི་ཁྱིམ་བརྒྱུད་གཙུག་གཡུ་དེས་འདྲེན་ཐག་བྱས་ཏེ། མཐོ་བཀའ་བློན་ནས་དམན་སྤྲང་པོ་ཚུན་ཆད་ཀྱི་རིམ་གྲས་ཁག་གི་མི་སྣའི་དབར་གྱི་སྣེ་མང་རྙོག་འཛིང་གི་འབྲེལ་བ་དང་། ཁོང་ཚོའི་སེམས་པའི་གཏིང་གི་འཆར་སྒོ། དེ་བཞིན་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནས་བབས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་ཚུལ་ལ་གཞིགས་པའི་འཚོ་བའི་སྐྱིད་སྡུག་འདྲ་མིན་བཀོད་པ་མ་ཟད། དེ་སྔའི་ལྷ་སའི་རྫོང་རྒྱབ་ཞར་འཕེན་གྱི་བྱེད་སྒོ། རིམ་གྲས་ཁག་གི་སྐྱེ་བོའི་བར་གྱི་གུས་ཞབས་ལུགས་སྲོལ། སྐུ་དྲག་གི་གསོལ་ཚིགས་གཏོང་ལུགས། ཕྲུ་གུ་ཞིག་གིས་དགེ་རྒན་ལ་བསྟེན་སྐབས་ཀྱི་སྟབས་བདེའི་མཛད་སྒོ་སོགས་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ངོ་སྤྲོད་བྱས་ནས་བོད་ལྗོངས་རྙིང་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རགས་དབྱིབས་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད”[ 《 ནགས་ཀློང་ཁུ་བྱུག་འདུ་གནས》མཚོ་སྔོན་བོད་ཡིག་གསར་འགྱུར་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006ལོའི་ཟླ6པའི་པར། P4-5]ཅེས་པ་ལྟར་ནང་དོན་གྱི་ཤོང་ཚད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ལ་མི་སྣ་བཞེངས་སྐྲུན་ཐད་ནས་ཀྱང་ཅུང་འབུར་དུ་ཐོན་འདུག་པས་དེབ་འདི་ནི་ངེས་པ་དོན་གྱི་བོད་ཡིག་དེང་རྩོམ་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་ཀྱི་སྒྲུང་རིང་ཐོག་མ་རེད་ལ་ལེགས་གྲུབ་བྱུང་འདུག་པ་ཞིག་ཀྱང་རེད་དོ་ཞེས་པ་ནི་སྒྲུང་འདི་བཀླགས་པའི་འཆར་སྒོ་དང་པོ་ཡིན།

དེ་ནས་སྒྲུང་འདིའི་བརྗོད་གཞིའི་བསྟན་དོན་གང་ཡིན་གྱི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་ཅུང་ཟད་བཏང་ན། སྒྲུང་རིང་འདིའི་ནང་དུ“ས་དབང་ཆེན་མོ”དང“མདའ་དཔོན།” “མི་དཔོན”སོགས་ཀྱི་མིང་མང་དག་ཅིག་བྱུང་བ་འདིས་སྒྲུང་རིང་འདིས་མཚོན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་གནས་བབས་ནི་སྤྱི་ལོ1950ལོའི་ཡར་སྔོན་ཏེ། གཞུང་ས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་མ་ཞིག་པའི་ཡར་སྔོན་གྱི་དུས་ཤིག་ཡིན་པ་ཐག་གིས་བཅད་ཆོག ཡང་སྒྲུང་ནང་གི་མདའ་དཔོན་སོགས་ཀྱིས་མེ་མདའ་སོགས་ཐོགས་རྒྱུ་ཡོད་པར་གཞིགས་ཚེ། ཡར་སྔོན་གྱི་དུས་བྱ་བའང་གནའ་སྔ་མོ་ཞིག་ཡིན་མི་སྲིད་པས་སྒྲུང་འདིས་དུས་རབས་ཉི་ཤུའི་འགོ་ཙམ་ནས་སྤྱི་ལོ1950ལོའི་ཡར་སྔོན་གྱི་ལྷ་སའི་སྤྱི་ཚོགས་རགས་ཙམ་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད་ཅེ་ན་རེ་ཞིག་ཁས་འཆེས་ཆོག་ལ་རྩོམ་མཁན་རང་གི་དགོངས་དོན་དང་ཡང་མཐུན། དུས་སྐབས་འདིའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་སྲིད་ཕྱོགས་ནས་འཕོ་འགྱུར་ཛ་དྲག་བྱུང་སྟབས་གང་ཅིའི་གནས་སྟངས་རྦད་དེ་འགྱུར་ནས་“སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པ”ཟེར་དགོས་ཆགས་ཤིང་། དུས་ཕྱིས་ཀྱི་སྲིད་དབང་གསར་པའི་སྐབས་ལ“སྤྱི་ཚོགས་གསར་པ”ཞེས་བྱ་སྟེ། གསར་རྙིང་གི་གཤིབ་བསྡུར་ལས་དེང་དུས་ནི་འོད་སྣང་དང་དྲང་བདེན་གྱི་མཚོན་བྱེད་དང་། སྔོན་དུས་ནི“ངན་དགུ་ཚང་བ”ཞིག་ཏུ་ཡིན་འཇོག་བྱས་ཡོད། སྒྲུང་རིང་འདིའི་ནང་མཐོ་རིམ་སྐུ་དྲག་ཁ་ཤས་ཀྱི་རྩུབ་སྤྱོད་ལ་ཤས་ཚུར་སྣང་བྱས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ལོས་ཡིན་ཏེ། སྒྲུང་རིང་འདི་བརྩམས་མ་ཐག་པ་ནས་དཔྱད་བརྗོད་པ་མང་ཆེ་བས་དེ་ནི་བོད་ལྗོངས་རྙིང་པའི“ནག་ཉེས”འབའ་ཞིག་ཐེར་འདོན་དུ་བརྩམས་པར་ཐག་གིས་བཅད་ཡོད་པ་ནི་དཔེར་ན། རྒྱའི་དཔྱད་བརྗོད་པ་ཀེང་ཡུས་ཧྥང（耿予方）གིས་རྒྱ་ཡིག་ནས་བརྩམས་པའི《 བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག》བྱ་བར། “བརྩམས་སྒྲུང་འདིས་གཏིང་ཟབ་པའི་སྒོ་ནས་དབང་སྒྱུར་གྲལ་རིམ་ཉུང་ཤས་ཤིག་གི་གཡོ་ཟོལ་དང་ངན་ཇུས། མ་ཡིན་ཡིན་མདོག་དང་གདུག་རྩུབ་ཀྱི་གཤེད་མའི་རང་གཤིས་ལེགས་པར་མཚོན་པའི་ཞོར་དུ། ཉམ་ཐག་ཞིང་བྲན་ཞིག་གིས་དགྲ་གྲོགས་ཀྱི་དབྱེ་བ་རིམ་གྱིས་འཁོར་ཅིང་། ལྷས་དབང་བསྒྱུར་གྱི་བསམ་བློ་དང་ལས་དབང་གི་ལྟ་བའི་སྒྲོག་ལས་འགོངས་ཏེ། རང་འགུལ་གྱིས་འཐབ་རྩོད་བྱེད་པ་ལས་རང་དབང་བཅིངས་འགྲོལ་ཐོབ་པར་བརྩོན་ལེན་བགྱིས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ཉེ་བར་བསྟན་ཡོད”བྱ་བ་དང་། ཡང་“དཔལ་ལྡན་གྲོགས་མེད་ཁེར་རྐྱང་དུ་ལུས་པའི་སྐབས་དེར། ལས་དབང་གཅིག་པའི་ཨ་ཕོ་བཀྲ་ཤིས་དང་བུ་མོ་བདེ་སྐྱིད། དེ་བཞིན་གྲོང་མོ་དབྱངས་སྐྱིད་སོགས་ཀྱིས་རབ་དང་རིམ་པའི་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་པ་འདིས། རྒྱ་ཆེའི་ཞིང་བྲན་མང་ཚོགས་ཀྱི་སེམས་པ་ཡུག་གཅིག་ཏུ་འབྲེལ་བ་ནི། གཞོམ་གཞིག་བྲལ་བའི་སྟོབས་ཤུགས་ཉིད་ཡིན་ལ། ཉམ་ཐག་གི་ཞིང་བྲན་ཚོ་ལས་དབང་གི་འགག་སྒོ་ནས་ཐར་བྱེད་ཀྱི་རྒྱབ་རི་བརྟན་པོའང་ཡིན་པ་བསྟན་ཡོད”[ 耿予方《藏族当代文学》，中国藏学出版社1994年6月出版，P186-187。] ཅེས་བརྗོད་ཡོད།

བརྩམས་སྒྲུང་ཞིག་གི་དགོངས་དོན་ལེགས་པར་རྟོགས་དགོས་ན་སྒྲུང་གང་དེའི་ནང་གི་མི་སྣ་གཙོ་བོའི་རང་གཤིས་དང་ཐོབ་ཐང་སོགས་ཅིས་ཀྱང་ངེས་དགོས་པ་ཞིག་རེད། ང་ཚོས་བརྩམས་སྒྲུང་འདིའི་རྩོམ་ཆོས（文本）དངོས་ལ་གཞིགས་ཏེ་མི་སྣ་གཙོ་བོ་དཔལ་ལྡན་སོགས་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱས་ཚེ། སྒྲུང་ནང་དུ་དེའི་སྐོར་གྱི་གནས་ཚུལ་བྲིས་པ་ཐེངས་གཉིས་མ་གཏོགས་བྱུང་མེད་དེ། གཅིག་ནི་སྒྲུང་གི་ལེའུ་དྲུག་པ“གསོལ་ཚིགས་དང་མིག་ཆུ”ཞེས་པ་ལས་དཔལ་ལྡན་ས་དབང་ཆེན་མོའི་གསོལ་ཚིགས་སུ་ལས་རོགས་བྱེད་དུས། སྐུ་དྲག་ཚོས་ལབ་གླེང་བྱེད་སྐབས་མི་དཔོན་གྱིས“གཡུ་དེ་ནི་ཐོག་མ་ཁམས་པ་ཕ་བུ་གཉིས་ཀྱིས་ཇོ་བོའི་སྐུ་པང་དུ་ཕུལ་འདུག”བྱ་བ་དང་། ཅིག་ཤོས་ནི་ལེའུ་བཅུ་བཞི་པ“གདོང་བཤེར་ར་སྤྲོད”ལས་མདའ་དཔོན་གྱིས་ཁོང་གི་འགྲོགས་བཟང་གསལ་སྒྲོན་ལ་སྤྲིངས་པའི་ཡི་གེའི་ནང“གཙུག་གཡུ་དེ་ནི་དུད་ཆུང་བཟའ་ཚོ་གཉིས་ཀྱི་ལག་ཏུ་འདུག་པས”ཞེས་པ་ལས་ང་ཚོས་དཔལ་ལྡན་སོགས་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་ནི“ཁམས་པའི་མི”འམ“དུད་ཆུང་བཟའ་ཚོའི”མི་དཀྱུས་མ་ཅན་ལ་ངོས་འཛིན་པ་ལས་སྡོམ་ཚིག་གཞན་ནི་རྙེད་ཐབས་བྲལ་ལ། “ཞིང་བྲན”སོགས་ཀྱི་ཚིག་འདི་ནི་རྩོམ་པ་པོས་བེད་སྤྱོད་བཏང་མེད་ལ་སྒྲུང་ནང་དུ་ཐ་ན་སྐུ་དྲག་སོགས་ཀྱིས་ཀྱང་ཚིག་སྒྲོས་ཙམ་ཡང་གླེང་མི་འདུག་གོ །

དེ་བས་གོང་ནས་དྲངས་པའི་རུས་ཀེང་ཅན་གྱི་དཔྱད་བརྗོད་དེ་ལྟ་བུ་ནི་སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་འབའ་ཞིག་ལ་བརྟེན་པའི་རྡོ་ཆག་བཙན་སྒྲིག་གི་ངོས་འཛིན་ཕྱིན་ཅི་ལོག་པ་ཙམ་ལས་རྩོམ་རིག་ཉིད་རྩོམ་རིག་གི་མལ་དུ་བཞག་ནས་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་རང་བཞིན་ལ་བློ་གཟུར་བོས་དཔྱད་པ་རྣལ་མ་གཏོང་བའི་ལས་ནི་ཡེ་ནས་མ་ཡིན། ཁོང་ཚོས་མི་སྣ་གཙོ་བོར་ཞིང་བྲན་བྱ་བའི་ཐོབ་ཐང་འདི་སྤྲད་པ་ལས་ཁོང་ཚོའི་སྡོམ་ཚིག་སྟེ“བརྩམས་སྒྲུང་འདིའི་བསྟན་དོན་ནི་བོད་ལྗོངས་རྙིང་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ནག་ཉེས་ལ་ཐེར་འདོན་གནང་ཡོད་པ་ཡིན”བྱ་བ་རྙེད་སླ་མོད། དོན་དམ་དུ་དེ་ལྟར་གཏན་ནས་ཡིན་ས་མི་འགྲོ་སྟེ་ཞོལ་ནས་མུ་མཐུད་འཕྲོས་འགྱུར་ཡིན།

ཁོ་བོའི་ཀློག་འདོན་ཉམས་མྱོང་ཞིག་ལ། 《 གཙུག་གཡུ》ལ་རོལ་མྱོང་གི་གོ་རིམ་ཁྲོད་དུ་ཧྥ་རན་སིའི་རྩོམ་མཁན་གྲགས་ཅན་སི་ཐང་ཏཱའི《 དམར་པོ་དང་ནག་པོ》 བྱ་བའི་སྒྲུང་རིང་འདི་ཡང་ཡང་དྲན་འོང་གིན་འདུག སྒྲུང་རིང་འདིའི་ནང་དུའང་རང་རེའི《 གཙུག་གཡུའི》 ནང་གི་མི་སྣ་གཙོ་བོ་དཔལ་ལྡན་དང་ཆ་ཅུང་ཟད་འདྲ་བའི་མི་སྣ་སྟེ་གཞོན་ནུ་ཡུས་ལེན་བྱ་བ་ཡོད་ལ། དེ་བཞིན་ས་དབང་ཆེན་མོ་དང་ཆ་འདྲ་བའི་སྐུ་དྲག་ལཱ་སྨུར། ཡེ་ཤེས་མཁའ་འགྲོ་དང་ཆ་འདྲ་བའི་སྲས་མོ་མ་ཐེར་སོགས་རིམ་བཞིན་ཡོད་པ་ཡིན། ཡུལ་དུས་དང་རིག་གནས་ཁོར་ཡུག་སོགས་ཀྱིས་རྐྱེན་པས་སྒྲུང་དེ་གཉིས་ནང་གི་མི་སྣ་དེ་དག་གཞི་ནས་འདྲ་མཚུངས་སུ་འདུག་ཟེར་ན་མི་འགྲིག་མོད། ཕྱོགས་ཁ་ཤས་ནས་གཤིབ་བསྡུར་གང་འཚམ་བྱས་ཚེ་མཚུངས་ཆོས་ཀྱང་མི་ཉུང་བ་ཞིག་སྣང་སྟེ། དཔེར་ན《དམར་ནག》ནང་གི་གཞོན་ནུ་ཡུས་ལེན་ཚར་གཅོད་གཏོང་མཁན་ནི་མི་སྣ་ཁོང་ལ་སྙིང་ཉེ་ཉེ་བྱེད་པའི་སྐུ་དྲག་ལཱ་སྨུར་སོགས་རེད་ལ།《གཙུག་གཡུ》 ཁྲོད་ཀྱི་དཔལ་ལྡན་གསོད་རྩིས་བྱེད་མཁན་ཡང་ཁོང་གིས་མི་བཟང་དུ་རློམ་པའི་མདའ་དཔོན་དང་ས་དབང་ཆེན་མོ་སོགས་རེད། སྒྲུང་གཉིས་ཀྱི་མཇུག་འབྲས་ཀྱང་སྐྱོ་ཤས་སུ་སྣང་སྟེ། གཞོན་ནུ་ཡུས་ལེན་ནི་མགོ་འབྲེག་གིས་དམར་གསོད་བཏང་ཚར་ལ། དཔལ་ལྡན་ནི་སྲོག་གཅོད་ལ་གཡོལ་ཆེད་གངས་ཁྲོད་དུ་བྲོས་བྱོལ་དུ་ཕྱིན་པ་ནང་བཞིན་རེད། སྒྲུང་གཉིས་ཀ་སྐྱོ་གར་དུ་བཞག་ནས་བསྡུར་ཚེ།《དམར་ནག》གི་མཇུག་འབྲས་ནི

《 གཙུག་གཡུ》ལས་ཀྱང་སྐྱོ་ཤས་ཆེ་བ་ཤ་སྟག་སྟེ། ང་ཚོས་བལྟས་ན་གཞོན་ནུ་ཡུས་ལེན་ལ་ནག་ཉེས་དེ་ཙམ་ཆེ་བ་མི་མཐོང་ཡང་སྒྲུང་ནང་དུ་ཁོང་གི་མགོ་བོ་བྲེགས་པ་ལྟ་བུ་རེད། དེ་བས་ཁོ་བོས་བཤད་དོན——《 དམར་ནག》གིས་སྐབས་ཐོག་དེའི་ཧྥ་རན་སིའི་ཆབ་སྲིད་ཁོར་ཡུག་དང་མཐོ་རིམ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྐུ་དྲག་ཚོགས་པའི་སྤྱོད་ངན་ལ་ཤས་མཚོན་ཡོད་པ་བདེན་མོད་ཀྱང་། སྒྲུང་དེའི་བརྗོད་དོན་ནི“ངན་དགུ་ཚང་བའི་ཧྥ་རན་སིའི་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པའི་ནག་ཉེས་ཐེར་འདོན་བྱས་པ་རེད”ཟེར་བ་ལྟ་བུ་མིག་མཐོང་དབེན་ལ་རྣ་ཐོས་ཀྱང་མེད། ལར་རྒྱའི་རྩོམ་རིག་དཔྱད་བརྗོད་པ་མོ་ལའོ་ལགས་ཀྱིས《དམར་ནག》གི་བརྗོད་དོན་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་རྗེས། “རྩོམ་རིག་ནི་མ་གཞི་ནས་མི་རང་སྒེར་བསྙེགས་ནས་འོངས་པ་ཡིན”[摩罗《自由的歌谣》，北京：文化艺术出版社，1999年2月出版，P213。]ཞེས་པའི་སྡོམ་ཚིག་དང་། རྨི་ལེན·ཁུན་དྷི་རས“བརྩམས་སྒྲུང་གིས་ནམ་ཡང་བདག་ཉིད་ཀྱི་གསང་བ་འཚོལ་རྟོག་བྱེད་བཞིན་ཡོད”[米兰·昆德拉《小说的艺术》，上海译文出版社2004年8月版，P29。]ཅེས་པ་སོགས་ལ་གཞི་བཅོལ་ཚེ། ང་ཚོས《གཙུག་གཡུའི》 ཁྲོད་དུ་མི་སྣ་གཙོ་བོ་དཔལ་ལྡན་གྱི་རང་སྟེང་གི“བདག་ཉིད”འདི་བཞེངས་བསྐྲུན་བྱས་པ་ཅུང་ལེགས་གྲུབ་བྱུང་འདུག་པ་གསལ་བོར་མཐོང་ཐུབ།

དེ་ཡང་དཔལ་ལྡན་དང་ཐོག་གི་ཕ་མས་ཅི་གསུང་དང་དུ་ལེན་པའི་གཞུང་དྲང་རྒྱུད་འཇམ་ནས། གཡོག་ལ་རྒྱུགས་པའི་སྐབས་ཀྱི་མོས་གུས་དག་སྣང་། བདེ་སྐྱིད་དམག་མིས་བཙན་ཁྲིད་བྱེད་སྐབས་ཉམ་ཆུང་མྱུར་སྐྱོབ་ཀྱི་བློ་སྤོབས། ཕ་ཚེ་ལས་འདས་སྐབས་དགྲ་ཤ་ལེན་པར་གདམས་མེད་ཀྱང་ཤ་འཁོན་ངེས་པར་ལེན་རྒྱུའི་ཆོད་སེམས། ཡེ་ཤེས་མཁའ་འགྲོ་དང་ཡི་གེ་སྦྱོང་སྐབས་ཀྱི་འབད་བརྩོན་ལྷོད་མེད། གསོལ་ཚིགས་སྐབས་ཀྱི་བློ་རིག དགྲ་ངན་གདོང་བཤེར་ར་སྤྲོད་སྐབས་ཀྱི་སྙིང་སྟོབས། དགྲ་ནག་ལྐོག་གསོད་བགྱི་བའི་ཕོ་རྒོད་ཀྱི་སྦྱོར་བ། མཐར་བདེ་སྐྱིད་ཀྱི་བརྩེ་དུང་དང་ལེན་བྱེད་སྐབས་ཀྱི་ཁྲེལ་ཡོད་ཚུལ་ལྡན་སོགས། དེ་དང་དེ་ལྟ་བུའི་བྱུང་རིམ་ཉེ་བར་བསྟར་བ་ལས་དཔལ་ལྡན་ཉིད“དུད་ཆུང་བཟའ་ཚོའི”ཉམ་ཆུང་ནུས་མེད་ཀྱི་ན་ཆུང་ཞིག་ནས་ཤ་དར་ཁྲག་དར་གྱི་ཕོ་རྒོད་ཅིག་ཏུ་རིམ་གྱིས་འབྲི་བཞེངས་བྱས་ཤིང་། མི་ཆུང་ཕལ་བ་ཕལ་བ་ཞིག་གི་སྟེང་ནས་ཡོད་དཀོན་པའི་བདག་ཉིད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཀྱང་མངོན་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད་པས། ང་ཚོས་སྒྲུང་རིང་འདིའི་བརྗོད་དོན་ནི“བོད་ལྗོངས་རྙིང་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ནག་ཉེས་ཐེར་འདོན་བྱས་པ་རེད”ཟེར་བ་ལས། སྒྲུང་འདིས་ནི“མི་སྣ་གཙོ་བོ་དཔལ་ལྡན་གྱི་གསང་བ་ང་ཚོར་བརྟོལ་བཞིན་དེ་ཉིད‘བདག་ཉིད’དུ་འབྲི་བཞེངས་སུ་མཛད་པ་རེད”ཅེས་ན་ལྷག་ཏུ་དོན་ལ་གནས་ཏེ། སྒྲུང་འདིའི་ནང་དུ་བྱུང་བའི“སྤྱི་ཚོགས་ནག་ཉེས”དེ་ལྟ་བུ་ནི་དུས་གང་འདྲ་ཞིག་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཅི་འདྲ་ཞིག་གི་ནང་དུའང་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱིས་གནས་སྲིད་པ་ནི། དགེ་སྡིག་གཉིས་ཀ་ལྷན་སྐྱེས་སུ་རྒྱུད་དུ་མངའ་བའི་གང་ཟག་ཕལ་བ་ཚོས་གྲུབ་པའི་མི་སྡེ་སྤྱི་ཚོགས་འདི་མ་གཞི་ནས་ཡག་ཐོག་རྒྱན་བརྩེགས་ཤིག་ཡིན་མི་སྲིད་པ་དང་། འགྲོ་བ་མི་ནི་དགེ་སྡིག་གཉིས་སྣང་དང་སྐྱོན་ཡོན་ཟུང་ལྡན་གྱི་ཕུང་པོར་གདའ་བའི་གཞི་རྩའི་ཆོས་ཉིད་འདིས་དུས་གཏན་དུ་ཐག་གཅོད་བྱས་པས་ཡིན།

མཇུག་ཏུ་ས་བཅད་མ་སྟོངས་ཙམ་དུ་སྒྲུང་རིང་འདིའི་ཞན་ཆ་སྐོར་ཞིག་ཀྱང་ཞོར་དུ་གླེང་བར་བྱ་སྟེ། སྒྲུང་རིང་འདི་ཁྱོན་བསྡོམས་ཁག་བཅོ་ལྔས་གྲུབ་པ་ལས། ལེའུ་ལྔ་པའི་ཁྲོད་དུ་ཨ་ཕོ་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་འདས་སོང་ཕྱིར་དྲན་གྱིས་ཁ་ཆེམས་བཞག་པ་དང་། ལེའུ་བདུན་པའི་ཁྲོད་མདའ་དཔོན་གྱིས་རང་གི་སྔར་བྱས་ཀྱི་སྦྱོར་བ་ངན་པ་ཁ་ཤས་ལ་བསམ་བློ་འཁོར་བའི་ཆ་དེ་གཉིས་ཕུད། སྒྲུང་རིང་འདིའི་བྱུང་རིམ་ཡོད་ཚད་དུས་ཚོད་ཀྱི་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་བཞིན“ཇི་ལྟ་ཇི་ལྟར”ཡོད་པ“དེ་ལྟ་དེ་ལྟར”ཐུར་དུ་བཀྲོལ་བ་ལྟ་བུར་སྣང་། དཔེར་ན་ལེའུ་གཉིས་པ་དང་གསུམ་པའི་འགོར“ཉིན་ཞིག”ཅེས་པའི་ཚིག་གིས་སྣེ་དྲངས་པ་ལས་བཀྲམ་པ་དང་། ལེའུ་བཞི་པའི་མགོར“དེ་ནས་ཉིན་ཤས་སོང་རྗེས་ཀྱི་ཞོགས་པ”ཞེས་པ། ལེའུ་དྲུག་པའི་འགོར“པ་ཕ་ཕུན་ཚོགས་གྲོངས་པའི་རྗེས་ཀྱི་ལོ་ཤས་རིང་ལ”ཟེར་བ་སོགས་ནི་ཏག་ཏག་གཏམ་རྒྱུད་ཅི་ཞིག་འཆད་རྩིས་ཀྱི་འགོ་བརྗོད་ལྟ་བུར་སོང་འདུག བྱུང་རིམ་གྱི་འགོ་མཇུག་བར་གསུམ་ཀུན་ལ་རང་དབང་གིས་ཚོད་འཛིན་ནམ་ཁ་ལོ་བསྒྱུར་ཐུབ་པ་ནི་བརྩམས་སྒྲུང་པའི་ནུས་མཐུ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་པ་ལྟར། སྒྲུང་རིང་འདིར་ཡོད་ཚད་དུས་ཚོད་དང་འགྲོས་མཉམ་ཅན་དུ་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་པ་འདིས་དེར་གཏམ་རྒྱུད(故事)ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མི་ཉུང་བ་ཞིག་འདྲེས་འདུག

རྩོམ་རིག་ནི་མིའི་རིག་པ་ཡིན་བྱ་བར་གཞིགས་ཚེ། མི་སྣ་སློང་བསྐྲུན་གྱི་བཟང་ངན་ནི་བརྩམས་སྒྲུང་གི་ལེགས་ཉེས་འབྱེད་བྱེད་ཀྱི་ཚད་གཞི་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་ལྟ། དཔེ་གཞིར་རུང་བའི་མི་སྣ་ཞིག་སློང་བསྐྲུན་བྱ་དགོས་ན་མི་སྣའི་སེམས་ཁམས་ཀྱི་ཆར་དང་དོ་བྱ་རྒྱུ་ནི་གནད་དམ་པ་རེད། སྒྲུང་རིང་འདིའི་ནང་དུའང་མི་སྣའི་སེམས་ཁམས་སྐོར་གྱི་ཞིབ་འབྲི་མི་ཉུང་བ་ཞིག་མཆིས་མོད། ནང་སེམས་ཀྱི་འགྱུར་བ་ཅི་རིགས་མི་སྣ་རང་སྟེང་ནས་བགས་ཀྱིས་ཕྱིར་མངོན་ཡོང་བ་ཞིག་མིན་པར་རྩོམ་མཁན་གྱིས“འདི་སྙམ་དུ་སེམས་སོ”ཞེས་རྦད་ཐག་ཆོད་པའི་ཚིག་གིས་སྣེ་དྲངས་པས། ཀློག་པ་པོའི་སྣང་ངོར་མི་སྣ་དེ་ནི་ཅིག་ཤོས་དེ་བསམ་ཤེས་ན་ཅིག་ཤོས་དེ་མི་ཤེས་པ་ལྟ་བུ་སྟེ། ཁ་གདངས་ན་ཁོག་རིག་ཐུབ་པའི་མི་སྣ་གླེན་པ་གླེན་པ་ཞིག་ཏུ་སྣང་བས། མི་སྣ་དེ་དག་སྣེ་མང་རྙོག་འཛིང་གི་གཤིས་ཀ་འཛོམས་ཤིང་ཁེར་ཚུགས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལྡན་པ་ཞིག་ཏུ་བཞེངས་སྐྲུན་བྱེད་མ་ཐུབ་པའང་སྒྲུང་རིང་འདིའི་ཞན་ཆ་གཙོ་བོ་ཞིག་རེད་སྙམ།

སྒྲུང་རིང་ལེགས་གྲས་ཤིག་ལ་མཚོན་ན། ཡུལ་ལྗོངས་ཞིབ་འབྲི་བྱེད་པ་འདི་ཡང་ངེས་པར་འཛོམ་དགོས་ལ་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་ཀྱང་རེད། རྩོམ་མཁན་གྱིས་ཡུལ་ལྗོངས་སམ་ཁོར་ཡུག་ཅི་རིགས་ཞིབ་འབྲི་བྱས་པའི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་རྩོམ་སྤྱིའི་བྱུང་རིམ་གྱི་མྱུར་བུལ་ལ་འདེགས་འཇོག་བསྒྱུར་བ་དང་། ཀློག་མཁན་ལ་དབུགས་དབྱུང་གཏོང་བ། གཞན་ཡང་རོལ་མྱོང་གི་གོ་རིམ་ཁྲོད་དུ་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་མཛེས་ཉམས་འདོན་པ་སོགས་ཀྱི་དགེ་མཚན་ཅིག་ཅར་དུ་ལྡན། སྒྲུང་རིང་འདིར་རྩོམ་མཁན་ཁོང་གིས་གསུངས་པ་ལྟར་རིམ་གྲས་ཁག་གི་སྐྱེ་བོའི་དབར་གྱི་གུས་ཞབས་ལུགས་སྲོལ་དང་། སྐུ་དྲག་གིས་གསོལ་ཚིགས་གཏོང་ལུགས་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་ཁོར་ཡུག་ཞིབ་འབྲི་ཉུང་ཤས་ལས་གཞན་མི་སྣའི་སེམས་ཁམས་དང་འཕྲོད་པའི་དགའ་དུས་དགའ་སྤྲོ་མཚོན་པ་དང་སྡུག་དུས་སྐྱོ་ཤས་ཅན་དུ་བསྒྱུར་བར་ཕན་པའི་ཞིབ་འབྲི་ནི་ཧ་ལམ་མེད་པ་འདིའང་ཡིད་ཕངས་པའི་གནས་ཤིག་ཏུ་འཁུམས་མོད། དགེ་རྒན་བདུད་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས“མདོར་ན་སྐྱོན་གང་ཡིན་པ་དེ་དགེ་མཚན་དང་འགྲོགས་ནས་ཡོད་པ་བཞིན། བརྩམས་སྒྲུང་འདིར་ཡང་ད་དུང་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བྱུང་རིམ་ཕྱོགས་ན་གཞན་གྱིས་དོ་ཟླ་མི་རུང་བའི་དགེ་མཚན་ཡོད་པ་དེའི་ཆ་ནས། བརྩམས་སྒྲུང་འདིར་ཡང་ད་དུང་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཤས་ཆེ་སྟེ་བརྩམས་སྒྲུང་གི་ཤས་དེ་འདྲ་མི་ཆེ་བའི་སྐྱོན་ཅུང་ཟད་ཡོད་སྙམ”[《 བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གསར་བའི་བརྩམས་ཆོས་བདམས་བཀོད་དང་དེ་དག་གི་བཤད་པ》 བདུད་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1998ལོའི་ཟླ10པའི་པར། P311]བྱ་བ་ནི་གནད་དུ་ཐིངས་པའི་དཔྱད་འཇོག་ཅིག་ཏུ་སེ