ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུའི་རྒྱལ་ཕྱིའི་ཞིབ་འཇུག་གི་གནས་བབ་སྤྱི་བཤད།

[གནད་བསྡུས] དཔྱད་རྩོམ་འདིར་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་དངོས་ཉམས་ཞིབ་པ་ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུ་ལགས་བོད་དང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་ནུབ་རྒྱུད་དང་ལྷོ་རྒྱུད་ཡུལ་ཁོངས་འགྲིམ་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བརྟག་དཔྱད་དང་ཡིག་རྙིང་ཞལ་བཤུས། ཆོས་བརྒྱུད་འབྲེལ་བ། མཛད་འཕྲིན་ཁག་ལ་རྒྱལ་ཕྱིའི་ཞིབ་འཇུག་གི་གནས་བབ་ཁག་དང་སྦྲགས་ནས་དེ་འབྲེལ་གྱི་གནད་དོན་སྐོར་གླེང་ཡོད། 

[གནད་ཚིག] ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུ། ཧི་མ་ལ་ཡའི་ཡུལ་ཁོངས། ཞིབ་འཇུག་གནས་བབ།

གླེང་གཞི། 

དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་བོད་དུ་བྱོན་པའི་ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུ（1698—1755）ནི་གསང་སྔགས་སྔ་འགྱུར་གྱི་རིག་འཛིན་དམ་པའི་སྐྱེས་མཆོག་ཅིག་སྟེ། མཚན་ཡོངས་གྲགས་སུ་ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཆེན་པོ་ཞུ་ཞིང་། མཚན་གཞན་ཚེ་དབང་ནོར་བུ་ཞེས་ཀྱང་འབོད།（གསལ་བཤད། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་ཡིག་ཚོགས་སྐྱུང་ཕྱིར་ཁོང་གི་མཚན་ལ་ཀ་ཐོག་ཅེས་བསྡུ་རྒྱུ་ཡིན）ཁོང་གི་མི་ཚེ་ནང་དུ་བླ་དཔོན་མཁས་བཙུན་ཆེ་དགུའི་རྟག་སྦྱོར་དང་གུས་སྦྱོར་སོགས་ལ་བསྟེན་ནས་བྱ་བཏང་པའི་རྣལ་འབྱོར་པ་ཞིག་གི་ཚུལ་གྱིས་མདོ་ཁམས་ཤར་རྒྱུད་ཀྱི་སྡེ་དགེ་ནས་ཡུལ་དབུས་ལྷ་ས། རི་བོ་ཧི་མ་ལ་ཡ་ཡི་ནུབ་རྒྱུད་དང་ལྷོ་རྒྱུད་ཡུལ་ཁམས་བལ་ཡུལ་དང་འབྲུག་ཡུལ། གློ་དོལ། འབྲས་ལྗོངས་སོགས་སུ་འགྲིམས་ནས་འགྲོ་དོན་རྒྱ་ཆེར་མཛད་ཅིང་། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་གནའ་དངོས་ཡིག་རྙིང་སོགས་ལ་མཁྱེན་དཔྱོད་མཆོག་ཏུ་མངའ་བའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་སྨྲ་པའི་སྐྱེས་ཆེན་ཞིག་ཡིན། རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་བོད་རིག་པ་སྨྲ་པ་ཚོས་ཀ་ཐོག་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ལ་བོད་ཡིག་ལམ་དུ་ཕྱོགས་རེ་བ་དང་ངོ་སྤྲོད་ཐོར་བུ་གླེང་སློང་བ་ཙམ་མཆིས། ཡིན་ཡང་ཕྱི་ཡིག་གིས་བྲིས་པའི་ཀ་ཐོག་ཞིབ་འཇུག་དཔྱད་འབྲས་སྐོར་གལ་ཆེན་དུ་གྲུབ་ཡོད་པས། གཤམ་དུ་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་དཔྱད་འབྲས་ཁག་རེ་རེ་བཞིན་ངོ་སྤྲོད་པར་བྱའོ། །

དང་པོ། བོད་ཡིག་ལམ་ནས་ཞིབ་འཇུག་གནང་བའི་དཔྱད་འབྲས།

དུས་རབས20པའི་ལོ་རབས80ཚུན་ནས་བཟུང་བོད་དུ་ཀ་ཐོག་རྣམ་ཐར་ལོ་རྒྱུས་བསྡུས་པར་དོ་གལ་བྱེད་མཁན་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་བཞིན་འདུག དེ་ལས་ཐོག་མར་ཀ་ཐོག་ལོ་རྒྱུས་ཐོར་བུ་ངོ་སྤྲོད་མཁན་སྐོར་ཞིག་བྱུང་ཡོད། སྤྱི་ལོ1992ལོར་ཐུབ་བསྟན་ཉི་མ①ལགས་དང་། ཀོ་ཤུལ་གྲགས་པ་འབྱུང་གནས་དང་རྒྱལ་བ་བློ་བཟང་མཁས་གྲུབ②གཉིས་ཀྱིས་ཀ་ཐོག་ལོ་རྒྱུས་བསྡུས་མ་ཞིག་ངོ་སྤྲད་འདུག དེ་དག་ལས་བོད་ཀྱི་ཉེ་རབས་ཀྱི་མཁས་དབང་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་མཆོག་གིས་ཀ་ཐོག་མཆོག་གི་མཛད་རྣམ་ལ་ཐུགས་སྣང་ཤུགས་དྲག་གནང་འདུག ཁོང་གིས《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》③ལས། ཀ་ཐོག་ཚང་གི《བོད་རྗེ་ལྷ་བཙན་པོའི་གདུང་རབས་ཚིག་ཉུང་དོན་གསལ》དང《གུང་ཐང་རྒྱལ་རབས》ཀྱི་མཛད་ཡུལ་དང་མཛད་ལོ་སོགས་བཀོད་ནས་ཀ་ཐོག་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་ཆོས་འབྱུང་དང་རྣམ་ཐར་གཞན་དུ་བཀོད་ཡོད་ཚུལ་ཞེས་དཔྱད་སྣེར་བསྟན་འདུག སྤྱི་ལོ2006ལོར་ལ་དྭགས་ལོ་ཙཱ་པ་བཀྲ་ཤིས་རབ་རྒྱས་ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི《མར་ཡུལ་ལ་དྭགས་ཀྱི་སྔོན་རབས་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང》④ ཞེས་པར་ཀ་ཐོག་ལ་ཕོ་ལྷ་བ་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱས་ཀྱིས་བསྐུལ་ནས་ཁོང་གི་ལྕམ་དང་ལྷན་དུ་བལ་བོར་བསྐྱོད་ནས་མཆོད་རྟེན་བྱ་རུང་ཁ་ཤོར་ལ་རབ་གནས་གནང་བ་དང་། གློ་དོལ་དང་ལ་དྭགས་སུ་ཆོས་འབྲེལ་མཛད་ཚུལ་དང་སྲིད་ལུགས་འདུམ་མཐུན་གནང་ཚུལ་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་འདུག མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་ལགས་ཀྱིས《ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱི་བཀའ་ཤོག་ལ་དཔྱད་པ》⑤ཞེས་པར་མངའ་རིས་གུང་ཐང་ཡུལ་ན་མཆིས་པའི་མཆོད་རྟེན་རྙིང་བ་ཞིག་ཏུ་ཀ་ཐོག་མཆོག་གི་དཔེ་ཆ་ཐར་ཐོར་རྙེད་ཚུལ་དང་། དཔེ་ཆ་དེའི་ནང་དུ་སྲོང་ངེ་ནི་དྲང་སྲོང་ལྡེ་དང་། འཁོར་རེ་ནི་འཁོར་ལོ་ལྡེ་ཡིན་པར་འཁོད་འདུག་ཅེས《ཡིད་ཀྱི་མེ་ལོང》ལ་ཁུངས་བཅོལ་ཡོད། གུ་གེ་ཚེ་རིང་རྒྱལ་པོས་ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་གར་ལོག་ཏུ་འདས་མིན་སྐོར་ལ་རགས་ཙམ་དཔྱད་དུས⑥ཀ་ཐོག་གི་ལོ་རྒྱུས་བརྩམས་ཆོས་ལ་ཁུངས་གཏུགས་ནས་དཔྱད་འདུག རྒན་གཡང་མོ་མཚོས་རྒྱལ་པོ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་དང་ལྷ་རི་གྱང་ཐོ་དམ་པོར་འབྲེལ་ཚུལ་ལ་དཔྱད་དུས་ཀ་ཐོག་གིས་སྤྱི་ལོ1739ལོར་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པའི་དུས་མཆོད་སྐབས་ལྷ་རི་གྱང་ཐོ་ནས་མཛད་པའི《བཀའ་ཐ་མ་དོན་དམ་རྣམ་པར་ངེས་པ་ངེས་དོན་སྟོང་བའི་མདོར་དཀར་ཆག་བསམ་འཕེལ་ནོར་བུའི་འཕྲེང་བ》①སོགས་ཁུངས་རྟེན་བྱེད་ཅིང་། གཞན་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་སྐབས་ཀྱི་ནང་པའི་ཁབ་སོའི་རྣམ་པར་དཔྱད་དུས་ཀ་ཐོག་ཚང་གི《རྒྱལ་རབས་གསེར་ཕྲེང》ལུང་འདྲེན་དཔྱད་གཞིར་གཙོ་བོར་བྱས② འདུག་པ་སོགས་བཞུགས་སོ། ། ཀ་ཐོག་སྤྲུལ་སྐུ་པད་མ་དབང་ཆེན་ལགས་ཀྱིས་བོད་དང་ཐའེ་ཝན་སོགས་ཡུལ་གྲུ་ཁག་དང་། ཕྱི་ཕྱོགས་ནས་བལ་བོ་དང་རྒྱ་གར། ཕྱི་སོག ཨ་རི། ཧྥ་རན་སེ། དབྱིན་ཇི་སོགས་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་ཕལ་མོ་ཆེར་ཕྱིན་ནས་པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་པའི་ཐུགས་བཀོད་དང་ཨ་རི་པ་རྒན་འཇམ་དབྱངས་རྣམ་རྒྱལ་ལམ་ཇེན་སི་མེན། ལ་དྭགས་སྨན་རམས་པ་བཀྲ་ཤིས་སྒང་པ་སོགས་ཀྱི་ཐུགས་ཁུར་རོགས་རམ་འོག་ནས་རྒྱལ་ཕྱིར་འཁྱར་བའི་ཀ་ཐོག་གསུང་རྩོམ་ཤོ་ལོ་གཅིག་གི་ཚུན་ལ་དོ་སྣང་ཤུགས་ཆེར་གནང་ནས་ཁོང་གི་གསུང་འབུམ་བསྡུ་སྒྲིག་གི་ལས་ཀར་གཞོལ་ནས་སྤྱི་ལོ2006ལོར་ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་སྐྲུན་གནང་བས་ཁོ་རང་ཀ་ཐོག་ལ་ཞིབ་འཇུག་གནང་བར་མཐུན་རྐྱེན་བླ་མེད་གནང་མཁན་གྱི་མི་སྣར་གྱུར་ཡོད།③ སྤྱི་ལོ2012ལོར་མཁས་དབང་པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་ཀྱིས《སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་མ་ཡིག་དག་བཤེར་དང་དེའི་ཚིག་འགྲེལ་དྭངས་སེལ་གངས་ཆུ》④ཞེས་པར་ཀ་ཐོག་མཆོག་གི་གཟིགས་དཔེའི་ཁྲོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཞལ་བཤུས་ཡི་གེ་ལྔ་སྟེ་སྐར་ཆུང་རྡོ་རིང་ཡི་གེ ཀོང་པོ་གཡུང་དྲུང་འཛིན་གྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ འཕྱོངས་རྒྱས་སྟག་རྩེའི་ཟམ་སྣའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་བང་སོའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ ར་ས་འཕྲུལ་སྣང་གི་བོད་རྒྱ་མནའ་འབྲེལ་གཙིགས་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་བཅས་ཀྱི་མ་ཕྱིའི་ཕབ་ཡིག་འབྲི་གཟུགས་དང་དབུ་མེད་དག་གི་སྐུང་ཡིག་དང་། མ་ཡི་སྨད་འདོགས་ཡ་བཏགས་ཅན་གྱི་ཡི་གེ་ཐོ་རེ་བ་མཆིས་པ་བཞུགས་འདུག་ཁག་ལ་རི་ཆར་སན་གྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་ཞལ་བཤུས་དང་ཝང་ཡའོ་ཡིས་བསྡུ་སྒྲིག་བྱས་པའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་ཁག་བསྡུར་ནས་དཔྱད་པ་བཏང་འདུག སྤྱི་ལོ2012ལོར་གུང་ཐང་བསྟན་འཛིན་ནོར་བུ་ལགས་ཀྱིས་བྲིས་པའི《མང་ཡུལ་གུང་ཐང་གི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས》⑤ཞེས་པར་ཀ་ཐོག་ཚེ་དབང་རིག་འཛིན་ནོར་བུ་སྤྱི་ལོ1926ལོར་མང་ཡུལ་གུང་ཐང་གི་ཀླུ་མོ་སྒང་གི་རྒྱབ་ཕྱོགས་སུ་ཀ་ཐོག་བདུད་རྩི་ཕུག་ཏུ་བཞུགས་ཤིང་རིམ་བཞིན་བལ་ཡུལ་དུ་འགྲིམས་ནས་ཕྱག་ལས་གནང་ཚུལ་བྲིས་ཡོད། སྤྱི་ལོ2015ལོར་རྨེ་རུ་ཡུལ་ལྷ་ཐར་གྱིས་བརྩམས་པའི《བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་བརྗོད་དང་ལོ་རྒྱུས་རིག་གཞུང་གི་ཤུལ་བཞག་ཡིག་ཆ་ཞིབ་འཇུག》⑥ཅེས་པར་ཀ་ཐོག་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་བརྗོད་དང་ལོ་རྒྱུས་རིག་གཞུང་ལྟ་དགོངས་ཞེས་པར《བོད་རྗེ་ལྷ་བཙན་པོའི་གདུང་རབས་ཚིག་ཉུང་དོན་གསལ་ཡིད་ཀྱི་མེ་ལོང》དང《དེབ་གཏེར་དྭངས་ཤེལ་འཕྲུལ་གྱི་མེ་ལོང》《རྒྱལ་རབས་གསེར་ཕྲེང》བཅས་ཀྱི་རྩོམ་འབྲི་བྱེད་སྟངས་དང་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་བརྗོད་སྐོར་གླེང་ཡོད། པདྨ་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་གསར་རྙེད་ཀྱི་གུ་གེ་རྒྱལ་རབས་ལྟེབས་མགོ་མར་དཔྱད་དུས་ཀ་ཐོག་ཡིག་ཆ་དེ་མཐོང་ཚུལ་གྱི་ཚིག་སྣ་བསྲིངས་ནས་དཔྱད་པ་བཏང་འདུག① ཀ་རིང་རིན་ཆེན་གྱིས2015ལོར《ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུའི་རིག་གཞུང་བསམ་བློའི་སྐོར་ལ་ཐོག་མའི་དཔྱད་པ》②ཞེས་པར་ཀ་ཐོག་གསུང་འབུམ་པར་སྐྲུན་སྐོར་དང་ཁོང་གི་རིག་གཞུང་བསམ་བློའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་ཕྲན་བུ་ཞིག་སྤེལ་འདུག སྤྱི་ལོ2019ལོར་ལི་ཅི་ཧྲེང（黎吉生）གིས་བརྩམས་ཤིང་རྒྱ་ཕྱུག་བསོད་ནམས་ཚེ་བརྟན་གྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་མཆན་བཏབ་པའི《དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་བོད་དུ་བྱོན་པའི་རིག་དངོས་ཉམས་ཞིབ་པ་ཞིག》③ཅེས་པར་ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཆེན་པོའི་རྡོ་རིང་ཞལ་བཤུས་ནང་དོན་སྐོར་ལ་དཔྱད་འདུག

གཉིས་པ། རྒྱ་ཡིག་གི་དཔྱད་འབྲས་གནས་བབ། 

རང་རྒྱལ་གྱི་རྒྱའི་མཁས་པ་དག་གི་ཁྲོད་དུ་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་མང་པོ་ཡང་ཐོན་གྱིན་འདུག བོད་ལྗོངས་མི་རིགས་སློབ་གླིང་གི་དགེ་རྒན་སུན་ལིན（孙林）གྱིས། 《བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་པའི་བྱུང་འཕེལ་གྱི་ལྟ་བ་གནད་བསྡུས》（《藏族史学发展史纲要》）ཞེས་པ་བརྩམས་ཤིང་། དེར་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་སྤྱིའི་ཆ་ནས་ཆོས་འབྱུང་དང་། རྒྱལ་རབས། རྣམ་ཐར་བཅས་གསུམ་དུ་དབྱེ་བ་མཛད་ཅིང་། དེ་དག་སོ་སོའི་རིན་ཐང་དང་ཤུགས་རྐྱེན་སྐོར་ལ་གདེང་འཇོག་མཛད་མོད། འོན་ཀྱང་ཀ་ཐོག་ལོ་རྒྱུས་བརྩམས་ཆོས་སྐོར་གླེང་མི་འདུག་པ་ནི་དཔྱད་དེབ་སྟོང་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། རྒྱ་ཡིག་ལམ་དུ་བྲིས་པའི་སྐོར་ལ་སྤྱི་ལོ1993ལོར་བསོད་ནམས་དབང་འདུས། ཧུའོ་ཝེ། ལི་ཡུང་ཞན་གསུམ་གྱིས《སྐྱིད་རོང་གུང་ཐང་རྒྱལ་མཁར་སྟེ་སྒྲོལ་མ་ལྷ་ཁང་གི་གནའ་ཤུལ་རྟོག་ཞིབ་དང་མངའ་རིས་གུང་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གནད་དོན་དང་འབྲེལ་བའི་ཐོག་མའི་དཔྱད་པ》（《吉隆贡塘王城卓玛拉康遗址的调查与阿里贡塘王国若干问题的初步探讨》④）ཞེས་པ་སྤེལ་ནས་གུང་ཐང་སྒྲོལ་མ་ལྷ་ཁང་གི་མཁར་ཤུལ་ལ་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་རིག་པའི་ངོས་ནས་དཔྱད་པ་བཏང་ཡོད། ཀ་ཐོག་གི《གུང་ཐང་རྒྱལ་རབས》ལ་ཁུངས་བཅོལ་ནས་གུང་ཐང་བཙན་པོའི་རྒྱལ་མཁར་གྱི་བཟོ་བཀོད་ཁྱད་ཆོས་སྐོར་དཔྱད་ཞིབ་གནང་ཡོད། རྒན་དབང་འདུས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ2015ལོར《བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེན་གྱི་རིག་གཞུང་དུས་དེབ》ཏུ་སྤེལ་བའི《མངའ་རིས་སྨད་ཀྱི་མང་ཡུལ་གུང་ཐང་གི་ཤུལ་བཞག་རྒྱལ་མཁར་གྱི་བཟོ་བཀོད་ལོ་རྒྱུས་རྟོག་ཞིབ》（《西藏下部阿里芒域孔塘王城及其重要建筑遗址的历史考察》）ཅེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་དུ་ཀ་ཐོག་གིས་མཛད་པའི《གུང་ཐང་རྒྱལ་རབས》དང་འབྲེལ་ནས་གུང་ཐང་བཙན་པོའི་རྒྱལ་མཁར“ཆོས་སྡེ་དགོན”དང“སྒྲོལ་མ་ལྷ་ཁང”“ཐང་སྟོད་ཐོ་ལེ”“ཁབ་གོང་སྟེང་ཁྲ”“བཀྲ་ཤིས་ཁྱུང་རྫོང་དཀར་མོ”སོགས་ལ་གུང་ཐང་ཆོས་རྒྱལ་རིམ་བྱོན་གྱིས་བཞེངས་པའི་མཁར་རྫོང་སྐོར་ལ་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་རིག་པའི་ངོས་ནས་དཔྱད་པ་བཏང་འདུག རྒྱལ་ཁོངས་ཨ་རི་ཡིན་པའི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ལི་ཧྥང་ཀུའེ（李方桂）དང་ཁོང་གི་སློབ་མ་ཁའེ་ཝེ་ནན（铠蔚南）གཉིས་ཀྱིས་བྲིས་པའི《བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་རྡོ་རིང་ཞིབ་འཇུག》（《A stydy of the old Tibetan lnscriptions》）①ཅེས་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་ལྷོ་ནུབ་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དགེ་རྒན་ཝང་ཆི་ལུང（王启龙）གིས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་འདུག དེབ་འདི་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ངོས་ནས་བོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་དེབ་ཞིབ་ཚགས་ཆེ་བ་དང་ཁ་གསལ་བ་ཞིག་རེད། ཁག་དང་པོར་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཁག་གི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱབ་ལྗོངས་གླེང་བ་དང་། ཁག་གཉིས་པར་རྡོ་རིང་ཞལ་བཤུས་ཡིག་ཆ་དབྱེ་ཞིབ་དང་གསར་དུ་རྙེད་པའི་ལྷོ་བྲག་གི་བྲག་བརྐོས་ཡི་གེ་དང་དྲིལ་བུའི་ཁ་བྱང་། བྲག་བརྐོས་ཡི་གེ་ཁྱོན་སྡོམ་ཁ་གྲངས་བཅུ་བཞི་ལྷག་གི་ངོ་བཤུས་དང་དེ་དག་གི་ཚིག་འགྲེལ། ཁག་གསུམ་པར་རྒྱ་ཡིག་དང་དབྱིན་ཡིག་གི་བསྒྱུར་ཡིག་ཐ་སྙད་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་རེའུ་མིག་བཅས་བཞུགས། དཔྱད་དེབ་དེའི་ནང་དུ་ལི་ཅིང་ཧྲེང（黎吉生）གི་རྡོ་རིང་སྐོར་གྱི་དཔྱད་འབྲས་རྨང་བྱས་ནས་ཀ་ཐོག་ཞལ་བཤུས་གནང་བའི་རྡོ་རིང་ཁག་ལྔ་ཡོད་པ་དང་ཞལ་བཤུས་ཡི་གེ་དེ་དག་ལ་བསྡུར་དཔྱོད་བཏང་འདུག 

གསུམ་པ། ཕྱི་ཡིག་གི་ལམ་ནས་ཞིབ་འཇུག་གནང་བའི་དཔྱད་འབྲས།

རྒྱལ་ཕྱིའི་བོད་རིག་པ་སྨྲ་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཀ་ཐོག་རྣམ་ཐར་དང་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་མཁན་ཁག་ཅིག་བྱུང་ཡོད་དེ། སྤྱི་ལོ2009ལོར་ཨ་རིའི་བིར་ལྗི་ཉི་ཡ་སློབ་ཆེན་གྱི་འབུམ་རམས་པ་ལྗན་ནེ་རོ་ནཱེ་སི（Jann Ronis）ལགས་ཀྱིས《ཚངས་སྤྱོད། ལུང་བསྟན་དང་བླ་མའི་སྤྲུལ་སྐུ་སྟེ། དུས་རབས་བཅུ་བདུན་ནས་བཅུ་དགུའི་བར་གྱི་ཀ་ཐོག་དགོན་པའི་གྲྭ་བཙུན་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕེལ་འགྱུར་ཁྲོད་སྣང་བའི་འགྲན་རྩོད་དང་འཐོར་སྡུད》 (《Celibacy, Revelations, and Reincarnated Lamas: Contestation and Synthesis in the Growth of Monasticism at Katok Monastery from the 17th through 19th 

Centuries》）②ཅེས་པ་འབུམ་རམས་བསླབ་གནས་སུ་བརྩམས། སློབ་ཐོན་དཔྱད་རྩོམ་འདི་ནི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་བོད་རིག་པ་སྨྲ་པས་ཀ་ཐོག་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་གནང་བ་རྒྱས་ཤོས་སུ་ཆགས་ཡོད། དཔྱད་དེབ་དེའི་ལེའུ་གཉིས་པར་ཀ་ཐོག་རྣམ་ཐར་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་གནང་ཡོད་དེ། ཁོང་གིས་རང་རྣམ《རྣམ་ཐར་རི་ཐང་སྨན་མཆོག》གི་མཛད་ལོ་དང་རྣམ་ཐར་གྱི་དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་གླེང་ནས་རང་རྣམ་ཁག་གི་གནས་ཚུལ་བསྡུར་ཡོད། སྤྱི་ལོ1752ལོར་མངའ་རིས་སྟོད་ཀྱི་ལ་དྭགས་དང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་ནུབ་རྒྱུད་ཡུལ་ཁམས་སུ་འདུམ་མཐུན་དུ་ཕེབས་དུས་ཁོང་གིས་སྐུ་ཚེ་ཧྲིལ་བོའི་ནང་དུ་ཆེས་མཐའ་མའི་རྣམ་ཐར（1749-1752）ཞིག་མཛད་ཚུལ་དཔྱད་འགྲེལ་བྱས་ཡོད། གཞན་བྲག་དཀར་པ་ཆོས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག（1775-1837）གིས་མཛད་པའི་རྣམ་ཐར་བསྡུས་པ་དེ1818ལོར་མཛད་པ་དང་རྣམ་ཐར་རྒྱས་པ་དེ1819ལོར་མཛད་ཚུལ་བཀོད་ཡོད། ས་བཅད་གཉིས་པའི་ནང་དུ་རྣམ་ཐར་ཡིག་ཆ་གཞིར་བཟུང་ཐོག་ཀ་ཐོག་སྐྱེས་ཁུངས་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་དུ་གཏོགས་པ་དང་། བླ་མ་ཀློང་གསལ་སྙིང་པོའི་སློབ་མ་པད་བདེ་ཆེན་གླིང་པ(1627-1713)དང་རྒྱལ་སྲས་བསོད་ནམས་ལྡེའུ་བཙན（1679-1723）དང་མཇལ་ནས་སློབ་གཉེར་གནང་བ།གཞན་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པར་ཀ་ཐོག་དགོན་པའི་གདན་སའི་བླ་མ་ཀློང་གསལ་སྙིང་བོ（1625-1695）ལགས་ཁམས་ཀ་ཐོག་དགོན་པར་སླེབས་ནས་དགོན་པའི་ཁྲིར་རང་གི་སྲས་ཁྲིར་གསོལ་བ་དང་ཀ་ཐོག་དགོན་པའི་གྲྭ་བཙུན་སློབ་རྒྱུད་ལམ་ལུགས“བཀའ་མ་སྙིང་ཐིག”ནས་“ཀློང་གསལ་སྙིང་ཐིག”ཏུ་རིམ་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་། སྤྱི་ལོ1717ལོར་དབུས་གཙང་ཡུལ་དུ་སྟོད་ཀྱི་རྙིང་མའི་དགོན་པ་སྨིན་གྲོལ་གླིང་ལ་སོག་དམག་འཇིག་པ་བྱུང་བས་རྙིང་མའི་གཏེར་བདག་ལོ་ཆེན་ངྷ་རྨ་ཤྲི（1654-1717）དང་པདྨ་འཕྲིན་ལས（1641-1717）གཉིས་གྲོངས་ཤིང་། རྙིང་མའི་བླ་མ་འགྱུར་མེད་རིན་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་དང་འགྱུར་མེད་པད་མ་བཟང་པོ་སོགས་སློབ་རྒྱུད་དག་མདོ་ཁམས་སུ་སླེབས་ནས་ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཆེན་པོས་མཁས་ཆེན་དེ་དག་ཞབས་ལ་གཏུགས་ནས་གཏེར་ཆོས་གསན། སྤྱི་ལོ1725ཡུལ་དབུས་འགྲིམས་ནས་བྱ་བྲལ་པ་རྣལ་འབྱོར་པའི་ཚུལ་དུ་ཡུལ་གྱར་འཚོ་བའི་ནང་དུ་ཞུགས་པ་དང་ཟུར་མང་བཀའ་བརྒྱུད་པ་ཏྲེ་བོ་བྱང་ཆུབ་ཆོས་ཀྱི་དབང་པོ་དང་མཇལ་ནས་བཀའ་གསང་རྫོགས་པ་ཆེན་མོ་སོགས་སྦྱངས། ཕྱིས་སུ་ཞྭ་དམར་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་པ་ཆོས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་མཆོག་གི་ཁྲིར་འདོན་བྱེད་པའི་ལས་ཀ་སྒྲུབ་ཀྱང་ཕམ་ཉེས་བྱུང་།བླ་མ་ཀློང་གསལ་སྙིང་བོ་ནས་བཟུང་ཀ་ཐོག་དགོན་པའི་གྲྭ་བཙུན་ལམ་ལུགས་འགྱུར་བ་བྱུང་ཚུལ་ཡི་མ་རངས་པར་སི་ཏུ་པཎ་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་མཆོག་དང་ལྷན་དུ་ཁམས་ཀ་ཐོག་དགོན་པའི་ལུགས་ཉམས་གསོ་གནང་ཚུལ་ནས་རིམ་གྱིས་དུས་རབས་དགུ་པའི་སྟོད་དུ་སླེབས་དུས་ཁམས་ཀ་ཐོག་དགོན་པ་ནི་རྙིང་མའི་སྒྲུབ་སྡེ་ཡི་ལྟེ་བར་གྱུར་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་དཔྱད་ཞིབ་གནང་ཡོད། སྤྱི་ལོ2000ལོར་འཇར་མན་གྱི་བོད་རིག་པ་སྨྲ་པ་ཨེར་ལྦིར་དིན（Everding, Karl-Heinz.）ལགས་ཀྱིས《མང་ཡུལ་གུང་ཐང་རྒྱལ་རབས། དུས་རབས13ནས17པར་བསྲིངས་པའི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་ལུགས་ཀྱི་སྲིད་དབང》 （《Mang yul Gung. thang. Königtum und Herrschaftsgewalt im Tibet des 13.–17. Jahrhunderts》）①ཞེས་པ་པོད་རྒན་ཤོག་ལྷེ་བདུན་བརྒྱ་ཉེ་བ་ཞིག་འཇར་མན་སྐད་དུ་བརྩམས་གྲུབ་མཛད་ནས་མངའ་རིས་གུང་ཐང་རྒྱལ་པོ་ཐོག་མ་དམར་པོ་ལྡེ་ནས་རྒྱལ་རབས་ཐ་མ་ཁྲི་རྒྱལ་བསོད་ནམས་དབང་ཕྱུག་སྡེ་རྒྱལ་རབས་ཉེར་གསུམ་རིང་དུ་གུང་ཐང་དང་ས་སྐྱ། སོག་པོ། གློ་དོལ་བར་ཆབ་སྲིད་འཕོ་འགྱུར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དུས་རིམ་ནང་དུ་གུང་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་སྒྲིག་གཞི་དང་དབང་རིས་མངའ་ཐང་ཐད་དཔྱད་ཞིབ་གནང་ཡོད།ཨ་རི་པ་རི་ཆར་སོན་གྱི（Richardson.H .E, 1905-2000）ལགས་ཀྱིས 《རི་མཐོ། ས་གཙང》（《High Peaks, Pure Earth》）ཞེས་པའི་གསུང་རྩོམ་ནང་དུ《དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་བོད་དུ་བྱོན་པའི་རིག་དངོས་ཉམས་ཞིབ་པ་ཞིག》（《A Tibetan Antiquarian in the Eighteenth Century》）①ཅེས་པར་ཀ་ཐོག་རྣམ་ཐར་ལོ་རྒྱུས་མདོར་ཙམ་དང་ཡིག་རྙིང་ཞལ་བཤུས་ཁག་གི་ལོ་ཚིགས། ནང་དོན། དེ་མིན་ཁོང་གི་ཡུལ་དངོས་རྟོག་ཞིབ་བརྒྱུད་ལྷ་སའི་རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེ་ཞལ་བཤུས་དང་ཞིབ་འཇུག་གནང་ཡོད། སྤྱི་ལོ1985ལོར་ཁོང་གི་ལོ་ངོ་བཞི་བཅུའི་རིང་གི་བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་རྡོ་རིང་སྐོར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་གནང་བའི་ཞིབ་འཇུག་དཔྱད་འབྲས《བོད་ཀྱི་སྔ་རབས་ཡིག་རྙིང་གཅེས་བསྡུས》（《A corpus of Early Tibetan Inscriptions》）②ཞེས་པ་བརྩམས། དེབ་འདི་ནི་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་དུ་བོད་ཀྱི་སྔ་རབས་ཡིག་རྙིང་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་དེབ་ཐོག་མའི་གྲས་ཡིན་ཏེ། དེའི་ནང་དུ་ཁོང་གིས་ཡུན་རིང་དུ་བསྡུ་ཉར་གནང་བའི་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མ་དང་བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་གི་རྡོ་རིང་།བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་གི་དྲིལ་བུའི་ཁ་བྱང་། འཕྱོངས་རྒྱས་ལྷ་ཁང་གི་རྡོ་རིང་ལ་སོགས་བརྗོད་བྱ་མི་འདྲ་བའི་རྡོ་རིང་ཁག་གི་ངོ་བཤུས་དང་དེ་དག་གི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱབ་ལྗོངས་དང་འབྲུ་འགྲེལ། ཐ་སྙད་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་རེའུ་མིག་བཅས་ཀྱི་དབྱིན་ཡིག་ཐོག་བཀོད་ཡོད་པ་དང་མཇུག་ཏུ་དེ་ཚོའི་ཟུར་བཀོད་རི་མོའང་བཞག་ཡོད། དེར་ཀ་ཐོག་བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་དུ་རྡོ་རིང་ལྔ་ཡི་ཞལ་བཤུས་ཡི་གེ་སྐོར་འདུག སྤྱི་ལོ199lལོར་སུ་ཐན་སེ་རུས（StearnsCyrus）ལགས་ཀྱིས《དོལ་པོ་ནས་ཕེབས་པའི་བླ་མ། བོད་ཀྱི་བླ་མ་མཉམ་མེད་ཤེས་རབ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་མི་ཚེ་དང་ལྟ་གྲུབ་ཞིབ་འཇུག》（《The Buddha from Dolpo: A Study of the Life and Thought of the Tibetan Master Dolpopa Sherab Gyeltsen》）③ཅེས་པ་རུ་ཀ་ཐོག་གི་ཇོ་ནང་པའི་སྐོར་ལ་ཆོས་འབྲེལ་བྱུང་ཚུལ་སྐོར་བརྗོད་འདུག་སྟེ། སྤྱི་ལོ1726ལོར་ཁོང་དབུས་ནས་བལ་བོའི་རྒྱལ་ས་ཀ་ཏ་མན་རྡུ་ལ་ཕེབས་སྐབས་རྗེ་བཙུན་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐའི་དངོས་བརྒྱུད་སློབ་མ་ཇོ་ནང་ཆོས་རྗེ་ཀུན་བཟང་དབང་པོ་དང་ཐོག་མར་ཆོས་འབྲེལ་ཞུས་ཚུལ་དང་། སྤྱི་ལོ1728ལོའི་ལོ་མཇུག་ཏུ་དབུས་སུ་ལོག་ནས་ཡང་བསྐྱར་ཇོ་ནང་ཆོས་རྗེ་ཀུན་བཟང་དབང་པོ་དང་མཇལ་ནས་ཇོ་ནང་པའི་གཞན་སྟོང་དབུ་མ་ཆེན་པོའི་ལྟ་ཁྲིད། ཡོ་གའི་སྦྱོར་བ་ཡན་ལག་དྲུག་སོགས་ཇོ་ནང་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་སྐོར་ཅི་བཞུགས་ལྷག་ལུས་མེད་པར་ཞུས།“རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་མོའི་སྐབས་སུ་ཇོ་ནང་པའི་ལུགས་ཕྱི་ངོས་ཉམས་ཆག་ཆེན་པོ་བྱུང་བའི་རྣམ་པ་མངོན་ཡང་དོན་དུ་ཇོ་ནང་པའི་ལུགས་རང་སོར་གནས་པར་གྱུར།④”སྤྱི་ལོ1734ལོར་ཆོས་རྗེ་ཀུན་བཟང་དབང་པོ་མཆོག་གིས་ཁོ་རང་ས་བཟང་མ་ཏི་པཎ་ཆེན་གྱི་ཡང་སྲིད་དངོས་ཡིན་ཞེས་བཀའ་གནང་སྟེ་ཇོ་ནང་རི་ཁྲོད་དུ་ཁྲིར་མངའ་གསོལ་ནས་གནས་དེར་རྟེན་བཞེངས་རྒྱ་ཆེར་མཛད། དེ་ནས་བཟུང་ཀུན་མཁྱེན་དོལ་པོ་པ（1292—1361）དང་རྗེ་བཙུན་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐ་ནས་བརྒྱུད་པའི་ཇོ་ནང་པའི་ཆོས་སྐོར་འཆད་སྤེལ་རྒྱུན་འཛིན་བྱས། ཀརྨ་བཀའ་བརྒྱུད་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཀརྨ་བདུད་འདུལ་རྡོ་རྗེ（1733—1797）དང་། ཞྭ་དམར་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་པ་ཆོས་དབྱིངས་རྒྱ་མཚོ（1742—1792）སོགས་ལ་ཇོ་ནང་པའི་ལུགས་ཀྱི་གདམས་པ་གནང་། སྤྱི་ལོ1748ལོར་ཀ་ཐོག་དང་སི་ཏུ་པཎ་ཆེན་གཉིས་ཕན་ཚུན་བླ་སློབ་ཏུ་བཀུར་ནས་བལ་བོའི་རྒྱལ་ས་ཀ་ཏ་མན་རྡུ་རུ་དད་ལྡན་མི་སེར་རྣམས་ལ་ཇོ་ནང་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་ལུགས་ཀྱི་འཆད་ཉན་སྤེལ་ཚུལ་སོགས་གླེང་གནང་ཡོད། དབྱི་ཐ་ལི་བོད་རིག་པ་སྨྲ་པ་ཕེ་ཐེ་ཁུ（Luciano petech 1914-2010）ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་ཤིང་ཆིང་ཧྭ་སློབ་ཆེན་གྱི་དགེ་རྒན་ཧྲེན་ཝེ་རུང（沈卫荣）ལགས་ཀྱིས་བསྒྱུར་པའི《ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས①》 ལས་ཀ་ཐོག་ལགས་སྤྱི་ལོ1752ལོར་བོད་གཞུང་སའི་བཀའ་ལྟར་ལ་དྭགས་སུ་ཕེབས་ཤིང་། བཀའ་འཁོར་སྒར་དཔོན་གཉིས་ཀྱིས་ཀ་ཐོག་བླ་མའི་བདེ་སྲུང་ལ་འགན་འཁུར་བགྱིད་ནས་སྤྱི་ལོ1752ལོར་ལ་དྭགས་ཝམ་ལེར་ནས་ལ་དྭགས་རྒྱལ་བློན་དང་མུལ་ལྦེ་བཀའ་བློན་ཁག་བར་འདུམ་བྱེད་པར་གྲོས་འཆམ་གནང་བའི་བརྒྱུད་རིམ་བརྗོད་ནས་མཇུག་མཐར་ལ་དྭགས་རྒྱལ་པོ་དང་མུ་ཝེ་རྒྱལ་པོ་གཉིས་བར་ཆིངས་འདུམ་གནང་ཡོད། སྐུ་ཞབས་ཕེ་ཐེར་སུ་ལྦེར་གུར（peter,Schwieger.）ལགས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ1993ལོར་སྤེལ་བའི《དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་ཀ་ཐོག་ལ་དྭགས་སྟོད་སྨད་དུ་འདུམ་ཆིངས་སུ་བསྐྱོད་པ》②”（《Kah-thog-rig-'dzin Tshe-dban-nor-bu's diplomatic mission to Ladakh in the 18th century》）ཞེས་པའི་རྩོམ་ནང་དུ་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་སྔ་ཆར་མངའ་རིས་སྟོད་ཀྱི་ལ་དྭགས་ཡུལ་དུ་རྒྱལ་པོ་ཉི་མ་རྣམ་རྒྱལ（1680-1720）གྱི་བཙུན་མོ་སྔ་མའི་བུ་བདེ་སྐྱོང་རྣམ་རྒྱལ（1720-1740）གྱི་སྲས་ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ（1730-1753）དང་བཙུན་མོ་ཕྱི་མ་ཟི་ཟི་ཁ་ཏུན་གྱི་སྲས་བཀྲ་ཤིས་རྣམ་རྒྱལ（1734-1758）ཁུ་དབོན་ནང་མ་འཆམ་པའི་འབྲེལ་ཡོད་རྒྱུ་རྐྱེན་ལ་བརྟགས་ནས་འདུམ་གྲོས་གནང་ཚུལ་བྲིས་ཡོད། སྐུ་ཞབས་ཧྥུ་རན་ཁིར（Ehrhard, Franz-Karl）ལགས་ཀྱི་སྤྱི་ལོ1989ལོར་བལ་བོའི་གནའ་དེབ་འདོན་ཐེངས114ལོའི་སྟེང་དུ《དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་འཕགས་པ་ཤིང་ཀུན་བསྐྱར་གསོ་དང་དེའི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་གླེང་བ》（《ARennovation of Svayambhunath-Stupa in the 18th Century and its History》）③ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་སྤེལ་ནས་ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཆེན་པོ་བལ་ཡུལ་དུ་ཕེབས་ནས་ཇོ་ནང་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་སྤེལ་བ་དང་འཕགས་པ་ཤིང་ཀུན་མཆོད་རྟེན་ཆེན་པོའི་ལུགས་ཉམས་གསོ་གནང་བར་བལ་བོའི་རྒྱལ་པོ་དང་གོར་ཥ་རྒྱལ་པོ་སོ་སོས་རོགས་འདེགས་སྒྲུབ་པའི་ཚུལ་གླེང་ཡོད། སྤྱི་ལོ2002ལོར་ཁ་ཐུ་ཁན་ལྦེལ（Cathy Cantwell）ལགས་ཀྱིས《ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུའི་རྙིང་མའི་རྒྱུད་འབུམ་གྱི་པར་གཞིའི་ཁྱད་ཆོས་ལ་དཔྱད་པ》（《Distinctive Features of the Rig 'dzin Tshe dbang nor bu（wadde）edition of the Rnying mai ragyyd 'bum》）①ཞེས་པར་ཀ་ཐོག་དང་ཁོང་གི་སློབ་རྒྱུད་ཁག་གི་རྙིང་མའི་རྒྱུད་འབུམ་པར་གཞིའི་ཁྱད་ཆོས་གླེང་ཡོད། སྤྱི་ལོ2014ལོར་ཉིག་ཅིན་སློབ་ཆེན་གྱི་ཁྲེའར་སཱི་མན་སན（Chares man son ）དང་གནས་བརྟན་རིབ་བོ（Nathan w.HlLL）གཉིས་ཀྱིས་བྲིས་པའི《སྦྱིན་ཤོག་མང་པོ་ཞིག ཉིག་ཅིན་སློབ་ཆེན་གྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུས་ཉར་བའི་བོད་ཡིག་འདྲ་བཤུས་མང་པོ་མཐོང་ཞིང་དེ་ནི་ཧུའུ་རི་ཅར་སོན་གྱིས་བོད་ཡིག་པར་བཤུས་གནང་བ་ཡིན》 （《A CTER MA OF NEGA TIVES, H.E. Richardson's Photographic egatives of Manuscript Copies of Tibetan Imperial Inscriptions Possibly Collected by Rig ' dzin Tshe dbang nor bu in the 18th Century CEo Recently Found in the Bodleian Library. Oxford》)②ཞེས་པར་སྤྱི་ལོ2010ལོར་ཁྲེའར་སཱི་མན་སན（Chares man son ）ལགས་ཀྱིས་ཉིག་ཅིན་སློབ་ཆེན་དུ་བོད་ཀྱི་རིག་དངོས་དོ་དམ་པར་བསྐོ་དུས་ཧུའུ་རི་ཅར་སོན་གྱི་པར་བཤུས་བརྒྱབ་པའི་སྦྱིན་ཤོག་བརྒྱད་རྙེད། དེར་རྒྱལ་སྡེ་སྐར་ཆུང་དང་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་བང་སོ་རྡོ་རིང་སོགས་ངོ་བཤུས་པར་མ་ཁ་ཤས་འདུག དེ་དག་དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་པའི་ནང་དུ་ངོ་བཤུས་གནང་བ་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་ཀཿཐོག་གིས་ཁ་གསབ་མཆན་འགྲེལ་བཏབ་པ་སོགས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་འདུག སྐུ་ཞབས་ལིས་ཧེ་ཀྲང་ལགས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ2016ལོར་སྤེལ་བའི《དགེ་བའི་ཆུ་རྒྱུན། ཚེ་དབང་རིག་འཛིན་ནོར་བུས་རྒྱ་ནག་བསམ་གཏན་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་བཏོན་པའི་ལྟ་ཚུལ》(《The Wholesome Streams (dGe ba’i chu rgyun). Tshe dbang nor bu’s Treatment of the Chinese Monk’s Simultaneist Approach to Awakening》) ③ཞེས་པར་བསམ་ཡས་ཆོས་རྩོད་ནས་བྱུང་བའི་ཧྭ་ཤང་ལུགས་དེ་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་ཀ་ཐོག་གིས《དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་སྙིང་པོའི་མདོ》（大方等如来藏经)དེ་རྒྱ་ནག་ཧྭ་ཤང་གི་སྟོན་མིན་ལུགས་སུ་བརྒྱུད་ཡོད་པ་དང་། དེ་དངོས་དཔང་ནི《རྒྱ་རྟགས་ཆེན་མོ》（《大姥逢达罗》）ནི་མེེ་ཏྲི་པ་དང་རྫོགས་ཆེན་ལས་བྱུང་བས་རྒྱ་ནག་ཧྭ་ཤང་ལུགས་ཀྱི་ཅིག་ཅར་པའི་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་གྲུབ་ཡིན་པ་དེའི་རིན་ཐང་བརྗོད་ཡོད། ཧི་མ་ལ་ཡའི་རྒྱལ་ཕྲན་ཁག་ལ་ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་ཏ་ལྦེ་ཇེ་ཁེ་སོན（David P.jackson.）ལགས་ཀྱིས《གློ་བོ་དང་མངའ་རིས་བར་གྱི་དུས་སྔ་མོའི་ལོ་རྒྱུས》 （《The early history of lo （mustang）and ngari》)①ཞེས་པར་གུང་ཐང་དང་སོག་པོ། ས་སྐྱའི་བར་གཉེན་འབྲེལ་དང་ཆབ་སྲིད་འབྲེལ་བར་བརྟགས་དུས་ཀ་ཐོག་གིི《གུང་ཐང་རྒྱལ་རབས》ཡིག་ཆ་གཙོ་སྙིང་དུ་བཟུང་ནས་དཔྱད་འདུག

མཇུག་སྡོམ།

ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཆེན་པོ་ནི་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་བོད་དང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་ཡུལ་ཁོངས་སུ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་བའི་ལོ་རྒྱུས་མི་སྣ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་རྣམས་ཀྱིས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཉམས་ཞིབ་པ་ཀ་ཐོག་གི་མི་ཚེ་དང་འབྲེལ་ཡོད་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་ལེ་ལག་ཚང་བར་དཔྱད་མི་འདུག་སྟེ། ཀ་ཐོག་བླ་མའི་མི་ཚེ་སྤྱིའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་བལྟས་ཚེ་ཞིབ་འཇུག་གི་གནས་བབ་ཐོར་བུ་རེ་ཐོག་མའི་རྣམ་པར་གནས་ཡོད་པས་ཀ་ཐོག་དང་འབྲེལ་བའི་མ་འོངས་ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་སྐོར་གྱི་གནད་དོན་ཁག་ལྷག་ཡོད་དེ། གཅིག་ནས་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་སྔ་ཕྱིའི་བར་གྱི་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་ཡུལ་ཁམས་ཧྲིལ་བོར་ཆབ་སྲིད་ལོ་རྒྱུས་ལ་འཕོ་འགྱུར་ཆེན་པོ་བྱུང་བའི་དུས་སྐབས་ནང་དུ་མདོ་ཁམས་ཤར་རྒྱུད་ཀྱི་སྡེ་དགེ་ཕྱོགས་སུ་ཀ་ཐོག་དགོན་པའི་གདན་ས་བླ་མ་ཀློང་གསལ་སྙིང་བོས་ཀ་ཐོག་རྙིང་མའི་སློབ་བརྒྱུད་ལམ་ལུགས་ལ་འགྱུར་བ་བཟོས་ཤིང་། ལྷ་ལྡན་གྲོང་ཁྱེར་དུ་ནང་སའི་བཀའ་བློན་ཁག་དང་སྡེ་པ་སྲིད་གཞུང་གི་མི་དྲག་དང་རྒྱལ་དབང་བདུན་པ་སོགས་མཐོ་རིམ་སྲིད་སྐྱོང་སྐུ་དྲག་བར་གྱི་འགལ་བ་སྣེ་འཛིངས་སུ་གྲུབ་པའི་དུས་རབས་དེའི་ནང་དུ་ཀ་ཐོག་ཚང་མདོ་ཁམས་སྡེ་དགེ་ནས་ཡུལ་དབུས་ལྷ་སའི་ཆབ་སྲིད་གསང་དོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ནང་དུས་རབས་དེའི་སྐབས་ཀྱི་འབྲུག བལ་ཡུལ། འབྲས་ལྗོངས། གློ་དོལ་སོགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་རིགས་གུང་བསྒྲིགས་ནས་མུ་མཐུད་དུ་སྔོག་ཞིབ་གཏོང་དགོས་པ་མ་ཟད། ད་དུང་གོར་ཥ་རྒྱལ་རབས། མཱ་ལ་རྒྱལ་རབས། ཡུམ་བུ་རྒྱལ་པོ། གློ་བོ་རྒྱལ་པོའི་སྐོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱུ་ཆ་གང་ཡོད་ལ་བརྟགས་ན་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་འགྱུར་ཆབ་སྲིད་གནས་བབ་བཅས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་རིན་ཐང་ལྡན་པར་སྙམ། གཉིས།ཀ་ཐོག་ནི་བཀའ་རྙིང་ཇོ་གསུམ་གྱི་ཟབ་ཆོས་ནང་བྱན་ཆུད་ཅིང་། སྒྲ། རྩིས། གཏེར་ཆོས་སོགས་རིག་གནས་སྤྱིར་མཁྱེན་དཔྱོད་ཡངས་པས་དེ་འབྲེལ་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ཤིན་ཏུ་མང་། གཞན་རྒྱ་ནག་ཧྭ་ཤང་གི་བསམ་གཏན་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་བྱུང་ཚུལ་གྱི་ལྟ་བར་ཕྱོགས་ལྷུང་དབེན་ཞིང་གྲུབ་མཐའ་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་སྡེ་རིས་རྩོད་པའི་ལྟ་བ་ཀུན་ནས་སྤངས་པའི་རྙིང་མའི་བླ་མ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ཡིན་སྟབས་ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་ཁག་གི་རྩ་བའི་གཞུང་དང་ལྟ་བའི་འཕེལ་འགྱུར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་དོན་སྙིང་ལྡན། གསུམ། ལ་དྭགས་དང་གུང་ཐང་གི་ཆོས་སྲིད་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་གནང་དགོས་ན་ཀ་ཐོག་གིས་བརྩམས་པའི་རྒྱལ་རབས་དེབ་ཐེར་ཁག་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་གལ་ཆེན་དུ་གྱུར་ཡོད་དེ། ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་བོད་རིག་པ་སྨྲ་པ་ལི་ཅི་ཧྲེང（H.Richardson）དང་ཧོ་ཧྥུ་མན（H.Hoffman）རྣམ་གཉིས་ཀྱིས“དུས་རབས9པ་ནས14བར་གྱི་མངའ་རིས་ཆོས་སྲིད་ལོ་རྒྱུས་སྟོང་ཆར་ལུས་ཡོད་པ་ཕྱིས་འབྱུང་ཡིག་ཆས་སྒྲུབ་ཁག་འདུག”①པའི་རྐྱེན་དེ་སྔར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་པ་རྣམས་ཀྱིས“སྤྱི་ལོ900ནས1200བར་གྱི་དོ་གལ་མ་བྱུང་བས་ཡིན།”②ཞེས་པའི་དགོངས་དོན་བཞིན་ཀ་ཐོག་གིས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ལ་དོ་གལ་ཤུགས་དྲག་གནང་།བཞི། ཀ་ཐོག་པ་ཁོང་ཉིད་ཡུལ་དངོས་སུ་བསྐྱོད་ནས་ལོ་རྒྱུས་གནའ་དངོས་བརྟག་ཐབས་ལ་མཁས་གཤིས་ཁོང་གི་རྡོ་རིང་ཞལ་བཤུས། ཡིག་རྙིང་ཕྱག་དཔེར་གནའ་དཔྱད་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་གཏིང་སོར་ནས་དཔྱད་ཞིབ་བྱེད་དགོས་པར་མ་ཟད། ད་དུང་བླ་མ་ཀ་ཐོག་པ་མདོ་ཁམས་སྡེ་དགེ་ནས་ལྷ་ས། ཧི་མ་ལ་ཡའི་ཡུལ་ཁོངས་ཀྱི་སྒྲུབ་གནས་གཙོ་བོ་སྡེ་དགེའི“ལྗང་ཆུ་གཤིས”དང་མང་ཡུལ་ཀྱི“ཀ་ཐོག་བདུད་རྩི་ཕུག”ཀོང་པོའི“འབོལ་ཆུ་མིག”གློ་བོའི“ཆུ་མིག་བརྩ་རྒྱ།”དོལ་པོའི“ཤེལ་གྱི་འབྲུག་སྒྲ།”གཞན་ལ་དྭགས་ཧེ་མི་དགོན། བལ་ཡུལ་གྱི་འཕགས་པ་ཤིང་ཀུན། བྱ་རུང་ཁ་ཤོར་སོགས་འགྲིམས་ནས་ཀ་ཐོག་བླ་མ་ཁོང་དང་འབྲེལ་བའི་ཤུལ་རྟེན་དང་སྐུ་ཐང་ལ་ཡུལ་དངོས་རྟོག་ཞིབ་བྱེད་རྒྱུ་ནི་ཁོང་གི་མི་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་གི་སྟོང་ཆ་བསྐང་བའི་འོས་འགན་གལ་ཆེན་དུ་གྱུར་ཡོད་དོ། །

* ལྷོ་ཚ་ཡི་དམ་སྐྱབས། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྲབས་ཚན་སློབ་གསོ་སློབ་གླིང་དུ་ཕྱག་ལས་གནང་བཞིན་ཡོད།

① ཐུབ་བསྟན་འོད་གསལ་བསྟན་པའི་ཉི་མ། བསྟན་པའི་སྙིང་བོ་གསང་ཆེན་སྔ་འགྱུར་ངེས་དོན་ཟབ་མོའི་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་བ་གསལ་བར་བྱེད་པའི་ལེགས་བཤད་མཁས་པ་དགའ་བྱེད་ངོ་མཚར་གཏམ་གྱི་རོལ་མཚོ་ཞེས་བྱ་བ་གླེགས་བམ་དང་པོ་བཞུགས་སོ། ། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྨད་ཆ། 1992:109.

② ཀོ་ཤུལ་གྲགས་པ་འབྱུང་གནས་དང་རྒྱལ་བ་བློ་བཟང་མཁས་གྲུབ་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྲིགས། གངས་ཅན་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་མིང་མཛོད། [M] པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992:23.

③ དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། [M] པེ་ཅིན། ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002:4. 

④ བཀྲ་ཤིས་རབ་རྒྱས། མར་ཡུལ་ལ་དྭགས་ཀྱི་སྔོན་རབས་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། ། [M] གླེ། ལ་དྭགས། 2006:350.

⑤ མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་བརྩམས། བདེ་ཁང་བསོད་ནམས་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར། མདའ་དང་འཕང་། [M] པེ་ཅིན། ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010:40.

⑥ གུ་གེ་ཚེ་རིང་རྒྱལ་པོ། ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་གར་ལོག་ཏུ་འདས་མིན་སྐོར་ལ་རགས་ཙམ་དཔྱད་པ། [J] 《བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག》2002（2）:23.

①② གཡང་མོ་མཚོ། གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ཞིབ་འཇུག [M] པེ་ཅིན། ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014:661.725.

③ ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུའི་བཀའ་འབུམ། སྟོད་ཆ། [M] པེ་ཅིན། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006:4.

④ པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་མ་ཡིག་དག་བཤེར་དང་དེའི་ཚིག་འགྲེལ་དྭངས་སེལ་གངས་ཆུ། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012:42.

⑤ གུང་ཐང་བསྟན་འཛིན་ནོར་བུ། མང་ཡུལ་གུང་ཐང་གི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012:228

⑥ རྨེ་རུ་ཡུལ་ལྷ་ཐར་གྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་བརྗོད་དང་ལོ་རྒྱུས་རིག་གཞུང་གི་ཤུལ་བཞག་ཡིག་ཆ་ཞིབ་འཇུག [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:692.

① པདྨ་བཀྲ་ཤིས། གསར་དུ་རྙེད་སོན་བྱུང་བའི་གུ་གེའི་རྒྱལ་རབས་ལྟེབས་མགོ་མའི་རིན་ཐང་ལ་དཔྱད་པ། [J] 《བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག》2013（3）:60.

② ཀ་རིང་རིན་ཆེན། ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུའི་རིག་གཞུང་བསམ་བློའི་སྐོར་ལ་ཐོག་མར་དཔྱད་པ། [J] 《རྩེར་སྙེག》 2015（3）:84.

③ ལི་ཅི་ཧྲེང་གིས་བརྩམས། རྒྱ་ཕྱུག་བསོད་ནམས་ཚེ་བརྟན་གྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་མཆན་བཏབ། དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་བོད་དུ་བྱོན་པའི་རིག་དངོས་ཉམས་ཞིབ་པ་ཞིག [J] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དགེ་འོས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་གཞུང་དུས་དེབ། 2019（2）:80.

④ 索朗旺堆，霍巍，李永宪.吉隆贡塘王城卓玛拉康遗址的调查与阿里贡塘王国若干问题的初步探讨 藏学研究论丛（5）[M]西藏人民出版社 1993：204.

①（美）李方桂,柯蔚南 著 王启龙. 译 古代西藏碑文研究[M] 拉萨 西藏人民出版社2006：11.

② RonisJann. 2007. “Celibacy, Revelations, and Reincarnated Lamas: Contestation and Synthesis in the Growth of Monasticism at Katok Monastery from the 17th through 19th Centuries.” PhD thesis, University of Virginia.

① ལས་ཆེན་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། བཀའ་གདམས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཐར་པ་བཀའ་གདམས་ཆོས་འབྱུང་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། ། [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011:144-145

② ཡོངས་འཛིན་ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན། ལམ་རིམ་བླ་མ་བརྒྱུད་པའི་རྣམ་ཐར། [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011:307

① Everding, Karl-Heinz. 2000. Das Königreich Mang yul Gung. thang. Königtum und Herrschaftsgewalt im Tibet des 13.–17. Jahrhunderts. Bonn: VGH Wissen- schaftsverlag GmbH.

① Richardson, H.E.,A Tibetan Antiquarian in the Eighteenth Century' in High Peaks, Pure Earth, Serindia, 1998

② Richardson,H.E.A Corpus of Early Tibetan Inscriptions .In Hertford.1985

③ Stearns, Cyrus . 1999. The Buddha from Dolpo: A Study of the Life and Thought of the Tibetan Master Dolpopa Sherab Gyeltsen. Albany: State University of New York, pp.74-76; 

④ Stearns, Cyrus . 1999. The Buddha from Dolpo: A Study of the Life and Thought of the Tibetan Master Dolpopa Sherab Gyeltsen. Albany: State University of New York, p75 ལུང་ཚིག་གི་མ་ཕྱི།“The fifth Dalai Lama's earlier attempts to stamp out the Jonang teachings had been successful only on the surface, as had indeed been the case in the initial phases of the conversion operation discussed above.

①（意）毕达克 著 沈卫荣 译《拉达克王国史950-1842》[M] 上海古籍出版社 2018:10.

② Schwieger, Peter.1996. "Kah-thog-rig-'dzin Tshe-dban-nor-bu's diplomatic mission to Ladakh in the 18th century."In Recent Research on Ladakh, Vol. 6, Proceedings of the Sixth International Colloquium on Ladakh, Leh 1993. Osmaston & Nawang Tsering (ed.), University of Bristol, pp.219-230. 

③ Ehrhard, Franz-Karl. 1989. "A Rennovation of Svayambhunath-Stupa in the 18th Century and its History."Ancient Nepal No. 114, October-November, pp.1-8. 

① Cathy Cantwell. “Distinctive Features of the Rig 'dzin Tshe dbang nor bu（wadde）edition of the Rnying mai ragyyd 'bum”, The many canons of tibrtan buddhism , BRlLL LEILEN.BOSTON.K Ö LN 2002, PP359

② CHARLES MANSON & NATHAN W. HILL “A CTER MA OF NEGATIVESH.E. Richardson's Photographic egatives of Manuscript Copies of Tibetan Imperial Inscriptions Possibly Collected by Rig 'dzin Tshe dbang nor bu in the 18th Century CEo Recently Found in the Bodleian Library. Oxford, EPIGRAPHIC EVIDENCEIN THE PRE-MODERN BUDDHIST WORLDb Proceedings of the Eponymous Conference Held in Vienna,14-15 Oct. 2011, WIEN 2014, ARBEITSKREIS FUR TIBETISCHE UND BUDDHISTISCHE STUDIEN UNIVERSITÄT WIEN :83_117

③ Linghui Zhang, “The Wholesome Streams (dGe ba’i chu rgyun): Tshe dbang nor bu's treatment of the Chinese monk’s simultaneist approach to awakening”, Revue d’Etudes Tibe’taines, no. 37, December 2016: 592–610. 

⑬སྟག་ཚང་ལོ་ཙཱ་པ་ཤེས་རབ་རིན་ཆེན། སྟག་ཚང་ལོ་ཙཱ་པ་ཤེས་རབ་རིན་ཆེན་གྱི་གསུང་འབུམ་པོད་དང་པོ། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007:27

⑭སྟག་ཚང་ལོ་ཙཱ་པ་ཤེས་རབ་རིན་ཆེན། སྟག་ཚང་ལོ་ཙཱ་པ་ཤེས་རབ་རིན་ཆེན་གྱི་གསུང་འབུམ་པོད་དང་པོ། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007:29

① David P.jackson. The early history of lo （mustang）and ngari p44

① D.Snellgrove and H.Richardson, Acultural History of Tibetet, New York,1968:96

② H. Hoffman, Tibetan: AHandbook, Bloomington,1975:51