《ཕུ་ནུའི་མདོ》ལས་བྱུང་བའི་གཏམ་དཔེ་ལ་དཔྱད་པ།

[གནད་བསྡུས] དཔྱད་རྩོམ་འདིར་མཛེས་དཔྱོད་རིག་པའི་འབྲེལ་ཡོད་ཤེས་བྱ་སྤྱད་དེ། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་སྟེ་ཕུ་ནུའི་མདོ་ལས་བྱུང་བའི་བོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེའི་རིག་གནས་ཀྱིས་དུས་བབ་སོ་སོའི་མི་ཆོས་ཀུན་སྤྱོད་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཕན་བདེ་ལ་བྱེད་ནུས་དང་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཤིང་། སྒོས་སུ་གཏམ་དཔེའི་བྱུང་ཚུལ་དང་བརྗོད་བྱ། རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད། ངག་རིག་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་མཛེས་པ་ལ་རིག་ཚན་གསར་བའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཐབས་ལམ་ལས་བདེན་དགེ་མཛེས་གསུམ་དུ་བསྡུས་ཏེ་དཔྱད་པ་བཏང་ཡོད།

[གནད་ཚིག] ཕུ་ནུའི་མདོ། གཏམ་དཔེ་ངག་རིག་སྒྱུ་རྩལ། བདེན་དགེ་མཛེས།

གླེང་གཞི།

ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་ལས་ཐོན་པའི་བོད་ཡིག་ཡིག་རྙིང《ཕུ་བོས་ནུ་བོར་བཏམས་ཤིང་བསྟན་པའི་མདོ》（གཤམ་དུ《ཕུ་ནུའི་མདོ》ཞེས་བསྡུ་རྒྱུ་ཡིན། ཨང་རྟགས། P.T.1283）ཞེས་པ་འདི་ནི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་མི་ཆོས་བསམ་བློ་དང་ཀུན་སྤྱོད་མཚོན་པའི་ཡིག་ཆ་རྙིང་ཤོས་སུ་གཏོགས། སྐབས་དེའི་འཇིག་རྟེན་བྱ་གཞག་དང་བླང་དོར་ལེགས་ཉེས་ཀྱི་དབྱེ་བ་འབྱེད་ཚུལ། འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས། མི་དང་མིའི་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་འཛིན་ལུགས། ཆེ་བ་རྒྱལ་སྲིད་ནས་ཆུང་བ་ཁྱིམ་དོན་བར་གྱི་བྱ་བ་སྒྲུབ་ཐབས་སོགས་དྲི་བ་དྲིས་ལན་གྱི་ཚུལ་དུ་གོ་བསྐོན་བློ་འགུགས་ཀྱིས་བརྗོད་ཡོད། དེ་མིན“བསླབ་བྱ་འདི་ཡང་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་གནའ་ཡིག་ཕལ་ཆེ་བ་དང་འདྲ་བར་ལྷག་ཆད་དང་ཡིག་ནོར་མངོན་གསལ་ཅན་མང་པོ་ཞིག་འདུག་པ་མཐའ་དག་བརྗོད་མ་དགོས་ཀྱང་། གོ་དོན་ལ་ཁྱད་པར་ཧ་ཅང་ཆེ་བའི་རིགས་ཏེ་དཔེར་ན་དགག་སྒྲ་ཆད་པའམ། ཡང་ན་ལྷག་པ་ལྟ་བུ་སོགས”①དང་སྐབས་རེར་ཡིག་འབྲུ་ཆ་ཚང་མིན་པས། ཇི་བཞིན་དུ་དོན་རྟོགས་དཀའ་བའི་ཆའང་ཤིན་ཏུ་མང་བ་ནི་ཉེ་རབས་མཁས་པ་དག་གིས་ཁ་གསབ་དང་འབྲུ་འགྲེལ་གྱི་རྣམ་པར་གོ་བདེ་བར་བྱས་འདུག

དང་པོ། ཡིག་རྙིང་འདིའི་བྱུང་ཚུལ།

《ཕུ་ནུའི་མདོ》ནི་ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་ལས་ཐོན་པའི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མི་ཆོས་བསམ་བློ་མཚོན་པའི་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་གྲགས་ཅན་ཞིག་ཡིན་ལ། སྤྱིར་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ་དག་ནི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་བྱུང་བ་ནི་ཡོངས་ཀྱིས་ཁས་ལེན་བཞིན་ཡོད་དེ། ཞིབ་ཏུ་ག་དུས་བྱུང་མིན་ལ་དགེ་རྒན་དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་གཉིས་ཀྱིས་དུས་རབས་བརྒྱད་པ་ནས་དགུ་པའི་བར་དང་། ཕྱིས་ཀྱི་མཁས་པ་རེ་འགའི་དུས་རབས་ལྔ་པ་ནས་བདུན་པའི་བར་བྱུང་བར་འདོད། གང་ལྟར་སློབ་དཔོན་ཐོན་མིས་ཡི་གེ་གསར་གཏོད་བྱས་རྗེས་སུ་བྱུང་བ་ནི་རིགས་པས་དཔག་ནུས། རྗེས་སུ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་གི་གཏེར་མཛོད་ཆེན་མོ་སྟེ། མི་རིགས་མང་པོར་འབྲེལ་འདྲིས་བྱ་ཡུལ་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་ཏུན་ཧོང་དུ་སྦས་ཤིང་། 1900ལོའི་གཡས་གཡོན་དུ་ཏུན་ཧོང་ནས་བོར་བརླག་ཤོར་བས། ཕྱིས་ཧྥ་རན་སེའི་པ་ལིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཐོག་མར་ལག་སོན་བྱུང་། ཡིག་ཆ“P.T1283”ཞེས་པ་ནི་དབྱིན་ཡིག་དང་ཨང་ཀི་སྦྲགས་མའི་མིང་རྟགས་བཀོད་ཡོད་དེ།“P.T”ཡི་མིང་ཡོངས་ལ“Pellit Tibetain”ཞེས་ཟེར་ཞིང་།“Pellit”ནི་ཧྥ་རན་སེའི་མཁས་པ་ཕའེ་ཞི་ཧིའི་དང་།ཁོས་ཉར་ཚགས་བྱས་པའི་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་ལ“PellitTibetain”ཟེར་ཞིང་། 《ཕུ་ནུའི་མདོ》ལ“P.T1283”ཞེས་པའི་མིང་རྟགས་བཀོད་ཡོད། ཕྱིས་སུ་དགེ་རྒན་དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་གཉིས་ཀྱིས་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ་དག་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་བྱེད་དུས“P.T1283”ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་དང་པོ་ཞེས་མིང་བཏགས་པ་དང་། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བརྩམས་ཆོས་མང་པོ་ཞིག་ལ་མཚན་དང་རྩོམ་པ་པོ་མི་གསལ་བ་བཞིན་དུ། 《ཕུ་ནུའི་མདོ》ལ་ཡང་ཁ་བྱང་དང་རྩོམ་པ་པོ་ཐོག་མ་ནས་མེད་པའམ་ཡང་ན་བོར་བརླག་ཏུ་སོང་མིན་ཅི་ཆ། བསྟན་བཅོས་འདིར་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་དག་གིས་ཆ་ཇེ་ཚང་དང་འཐུས་ཇེ་ལེགས་སུ་བཏང་བ་ནི《ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཁག་དང་པོ》（ཆ་ཚང་བ）《ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཁག་གཉིས་པ》（ཆ་མི་ཚང་བ）གཉིས་སྔ་ཕྱིར་པར་སྐྲུན་བྱས་ཤིང་། ཤོག་དྲིལ་ཅུང་རྙིང་བ་དང་རལ་བ་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་ཆད་ལྷག་ཡོད་པ་ལ“ཐོག་མའི་གནའ་དཔེའི་རལ་ཐོར་གྱི་ཡིག་འབྲུ་ཁག་ཅིག་མ་ཚང་ནའང་། ཤོག་དྲིལP.T2111པའི་ནང་དོན་གོང་གསལ་བསླབ་བྱ་དང་གཅིག་པ་ཡིན་སྟབས་དུམ་ཛར་དེ་ནས་ཆད་ཡིག་འགའ་ཤས་ཁ་གསབ་བྱེད་ཆོག་པ་བཅས་ལ་བརྟེན་གཞི་རྩའི་ཆ་ནས་མགོ་མཇུག་འགྲིག་ཙམ་འདུག་པ”①ཞིག་ཏུ་བཏང་ཡོད་དོ། །

གཉིས་པ། ཕུ་ནུའི་མདོ་ཡི་གཏམ་དཔེའི་ཁྱད་ཆོས།

སྤྱིར་ཡིག་རྙིང་ཕུ་ནུའི་མདོ་ཡི“དོན་ཚན་ཞེ་དགུ་པར། གཏམ་རྙིང་བ་དག་ལ་ཡང་། ཉེས་པའི་ལན་ལེགས་པས། གློན་པ་ཡོད་གྱི། ལེགས་པའི་ལན་ཉེས་པ་གླན་པ་ཡིན། ཡོངས་ཀྱི་མི་སྲིད་དོ་ཞེས་དང་། དོན་ཚན་བདུན་ཅུ་པར། གཏམ་རྙིང་བ་དག་ལས། བུ་གཅིག་བདོག་ན། གཆིགི་ནོར་གྱིས་ཕྱུགས། གཉིས་བདོག་ན་གཉིས་གྱི་ནོར་གྱིས་ཕྱུག་ཆེས་བྱའོ། ། ཞེས་དང་། གཏམ་རྙིང་བ་དག་ལས་ཡིད་ལ་དྲན་པ་ལས་གྱང་། ལེགས་པར་སྨྲས་ན། ཁ་ནི་དཔལ་གྱི་སྒོ་མོའོ། ། ལྕེ་ནི་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མྱིག་ཆེས་བྱའོ། །ཉེས་པར་སྨྲས་ན། ཁ་ནི་བྱུར་གྱི་སྒོ་མོ། ལྕེ་ནི་བདུད་གྱི་སྟེ་རེ་ཞེས་ལན་གཅིག་ཙམ་མ་ཡིན་པར་ཡང་ཡང་བྱུང་བ་ལ་དཔགས་ན། སྐབས་དེ་ཙམ་ལའང་གཏམ་རྙིང་བ་ཞེས་འབོད་པ་གསལ་བོར་མཚོན”①པའི་གཏམ་དཔེ་ནི་“དུས་ཡུན་རིང་བོའི་ནང་བོད་རིགས་ངལ་རྩོལ་མི་དམངས་ཀྱིས་འཚོ་བའི་མྱོང་བ་དང་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ལེན་ཁྲོད་དུ་ཉམས་མྱོང་ཕྱོགས་སྡོམ་དང་། གསོག་འཇོག ཞུན་བརྡར་བཅས་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་ཉིང་བཅུད་ཅིག་ཡིན་པ་དང་། ལག་ལེན་དུ་བརྡར་ཤ་ཆོད་པའི་གནའ་རབས་བོད་མིའི་ཡང་དག་པའི་བསམ་བློའི་ཆུ་ཚད་ཅུང་ཆ་ཚང་བའི་སྒོ་ནས་ཕྱོགས་སྡོམ་མཛད་པ”②ཞིག་ཡིན་པས། 《ཕུ་ནུའི་མདོ》ནི་མཛེས་དཔྱོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ཁྱབ་ཁོངས་ལ་དཔྱད་ཚེ།“གཙོ་བོར་ཤེས་རྟོགས། གནས་ལུགས། འདོད་པ། བརྩེ་བ་སོགས་བདེན་དགེ་མཛེས་གསུམ་ལ་སྦྱར་བ་ཞིག་ཡིན”③པས་བོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེ་རིག་གནས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་རྗོད་བྱེད་དེ་ལས་མ་འདས།

བདེན་དགེ་མཛེས་གསུམ་གྱི་གྲུབ་ཆ་དག་ལོགས་སུ་བཀར་ཚེ་བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ངག་རིག་རྩོམ་རིག་གི་ཁྱད་ཆོས་འབུར་དུ་ཐོན་ཐུབ། འདིར་བདེན་པའི་ཆ་ནས་ཡིག་རྙིང་འདིའི་ཁྱད་ཆོས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཚེ། གནའ་དུས་ཡུལ་གསེར་ཞྭ་གཡུ་གཞོང་བྱ་བ་ནས་ཤིན་ཏུ་བྱམས་པའི་བུ་སྤུན་གཉིས་འབྲལ་མི་ཕོད་པའི་བརྩེ་གདུང་བཞིན་གནས་ཡོད་པ་ལ། གཅེན་པོ་ལོ་ཉི་ཤུ་རྩ་དགུ་ལོན་པས་གཅུང་བོ་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་དུ་སོན་པ་ཡུལ་གཞན་དུ་འགྲོ་བར་གདམས་པས་བསླབ་བྱའི་བསྟན་བཅོས་གྲགས་ཅན་ཞིག་ཡིན་པས་འཇིག་རྟེན་གྱི་གནས་ལུགས་མཐའ་དག་བདེན་པ་བདེན་དྲང་དུ་ཕུ་ནུའི་བར་དུ་ཞིབ་བརྗོད་དང་། མི་ཆོས་བསམ་བློའི་ཡང་སྙིང་དག་གཏམ་དཔེ་ལ་སྦྱར་ཏེ་གོ་བདེ་ཞིང་རྟོགས་སླ་བ། འབྲུ་ཉུང་ཞིང་འཛིན་བདེ་བ། དཔེ་དོན་ཉིས་སྦྱོར་གྱི་ཐབས་ལམ་བརྒྱུད་དེ་བསླབ་བྱ་བཏང་བས་འཇིག་རྟེན་བྱ་བའི་ལས་དང་འགྲོ་འདུག་ཉལ་འཆག་གི་སྤྱོད་ལམ་ཁྲོད་དུ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད། བསྟན་བཅོས་འདིར་འཇིག་རྟེན་གྱི་གནས་ལུགས་མཐའ་དག་ཕུ་བོས་གཏམ་གྱི་དཔེ་ལ་སྦྱར་བ་དང་།དོན་དངོས་དང་བདེན་པའི་ཆར་མངོན་གསལ་དོད་པོའི་ཞིབ་བརྗོད་དང་གཏམ་གྱི་རྩལ་ཁྱད་འཕགས་ཅན་ལ་དྲངས་པས།“ངག་རིག་རྩོམ་རིག་ནི་སྤྱི་ཚོགས་རང་བཞིན་གྱི་ལག་ལེན་ཞིག་ཡིན་ལ་སྐད་ཆའི་འབྲེལ་བར་བརྟེན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་དངོས་ཤིག་ཏུ”④གྲུབ་ལ། གནའ་རབས་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མི་ཆོས་ལྟ་བ་དང་ཀུན་སྤྱོད་ཚད་གཞི་གསལ་བོར་མཚོན་ཐུབ། བརྩམས་ཆོས་ཧྲིལ་བོར་བཀོད་པའི་གཏམ་དཔེ་དག་ལ་དུས་རབས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ལ། རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེ་བཞིན་བསྐུངས་ཡིག་དང་གི་གུ་ཕྱིར་ལོག་སོགས་ཀྱི་ཆའང་མང་།དེ་མིན་གཅུང་བོས་དྲིས་པ་ན། གཅེན་པོས་ལན་བྱ་བ་དེ་དེང་གིི་འབྲོག་པས་གཏམ་དཔེའི་བཤད་སྟངས་བཞིན་ཚིག་དུམ་རེར་གཏམ་དཔེ་རེ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཚུལ་ནི་སྐད་ཆའི་སྒྲིག་གཞི་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་ཡིན་པས་ད་ལྟའི་བར་ཤིན་ཏུ་དར། འབྲོག་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་གཏམ་དཔེའི་རིག་གནས་ནི་སྔར་བཞིན་དུ་གནས་ཐུབ་པ་ནི་འབྲོག་པ་དུས་ཡུན་རིང་བོར་ལ་ལུང་དུ་གནས་སྡོད་བྱས་པས། སྐད་སྲོལ་མང་པོ་ཞིག་རང་དགར་གནས་ཡོད་དེ། རོང་སར་ལྟོས་བཅས་སུ་འདུས་སྡོད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཆགས་ལ་འབྲེལ་འདྲིས་ཀྱི་ཚད་མཐོ་བས་སྐད་སྲོལ་ལའང་འགྱུར་བ་ཤིན་ཏུ་ཆེ།

དགེ་བའི་ཆར་གཞིགས་ཚེ་ཡུལ་དེ་ཡུལ་ཅན་གང་ཟག་ལ་བསྟུན་དགོས་ཤིང་། དགེ་བའི་ལས་དོན་མཐའ་དག་ནི་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བ་ལས་བྱུང་ལ་རིན་ཐང་གི་གཞལ་བྱ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པས། མི་གཞན་གྱི་བར་དུ་འབྲེལ་འདྲིས་ལེགས་པོ་ཞིག་ཡོང་དགོས་ཚེ་སྤྱོད་ལམ་ལ་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ལྡན་པ་དང་། རང་གི་སྤྱོད་ལམ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་ཧྲིལ་བོའི་འགྲོས་སམ་ལུགས་སྲོལ་དང་མཐུན་པ་བྱེད་དགོས། གལ་ཏེ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལུགས་སྲོལ་དང་མ་མཐུན་ཚེ་ལས་མི་དགེ་བའི་གྲས་དང་སྡིག་པའམ་མ་རབས་ཀྱི་ཆར་གཏོགས། གནའ་ཡིག་འདིའི་གཏམ་དཔེ་དག་ལས་གསལ་བོར་ཤེས་ཐུབ་པ་ནི། མི་ཆོས་བསླབ་བྱ་དང་། ཉམས་མྱོང་། མཁས་བླུན། སྐྱོན་མཚང་། ཤེས་ཡོན། འཇིག་རྟེན་ཆོས་ཉིད་སོགས་མཚོན་པའི་གཏམ་གྱི་སྒྱུ་རྩལ་རིན་ཐང་ཅན་མང་དུ་བཀོད་ཡོད་དེ།“མཛེས་དཔྱོད་སློབ་གསོའི་ནུས་པ་མངོན་གསལ་ཐོན་པའི་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ལས་སྒྱུ་རྩལ་སྣང་བརྙན་ལ་བརྟེན་ཏེ་མཛེས་དཔྱོད་ཀྱི་མྱོང་ཚོར་ཕྱིར་མངོན་ཐུབ་ལ། མི་རྣམས་ཀྱི་སེམས་ཁམས་དང་སྤྱོད་ལམ་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་གཏོང་རྒྱུ་དང་། བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་ཇེ་མཐོར་གཏོང་བ། ཉོན་མོངས་ཀྱི་སེམས་ཁམས་ལ་ཞི་དོར་བྱེད་པ། འཚོ་གནས་ཀྱི་བློ་སྤོབས་ཇེ་མཐོར་གཏོང་བ”①སོགས་ཡིན་པས།དཔེར་ན།“ཡ་རབས་ནི། དྲིན་གྱིས་བཀོལད། མ་རབས་ནི། ནན་ཐུར་གྱིས་བཀོལ”②ལྟ་བུར་རང་བཞིན་གསོང་པོར་བརྗོད་དེ་བབ་དང་བསྟུན་དགོས་པའི་བསླབ་བྱ་བཏང་བ་ལས་མི་གཤིས་ཀྱི་དྲང་བདེན་དང་དགེ་བ་སོགས་ཞིབ་བརྗོད་བྱས་ཡོད།“བུ་གཆིག་བདོག་ན། གཆིགི་ནོར་གྱིས་ཕྱུགས། གཉིས་བདོག་ན། གཉིས་གྱི་ནོར་གྱིས་ཕྱུག”③ཅེས་པར་བུ་གཅིག་ཡོད་ན་གཅིག་གི་ནོར་གྱིས་ཕྱུག་ཅིང་། བུ་གཉིས་ཡོད་ན་གཉིས་ཀྱི་ནོར་གྱིས་ཕྱུག་ཅེས་རང་གི་ཉམས་མྱོང་དངོས་བརྒྱུད་དེ་རྒྱུ་ནོར་གསོག་ཐབས་ཀྱི་དགོས་པ། དེ་མིན“འཛངས་སྨྲ་ལེགསྣ། སྲིད་གྱི་མཆོགོ ནོར་སྤྱད་ལེགས་ན་ནི། སོ་ནམ་གྱི་མཆོགོ”④ཞེས་པར་སྨྲ་ཤེས་པ་ནི་མཛངས་པ་སྟེ་སྲིད་ཀྱི་རྩ་བ་འཛིན་ཐུབ་པ་དང་ནོར་སྤྱོད་ཤེས་པ་ནི་བསོད་ནམས་ཀྱི་མཆོག་ཡིན་པ། མཁས་བླུན་གྱི་ཆ་གསལ་སྟོན་བྱས་པས“འཛངས་པ་ལ་རྣམ་པ་གཉིས་སྟེ། མཁས་པ་དང་སྙོམས་པ་གཉིས་སོ”⑤ཞེས་སྐབས་ཐོག་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་མཁས་པ་དང་དཔའ་བོར་བརྩི་བཀུར་གལ་ཆེན་བྱེད་བཞིན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་དངོས་བསྟན། “ལེགས་པ་ནི། དགྲ་ལ་ཡོད་གྱང་ལེན། ཉེས་པ་ནི་བདག་ལ་ཡོད་གྱང་འདོར”⑥ཞེས་ལེགས་ཉེས་བླང་དོར་གྱི་ཆར་བསམ་གཞིགས་བཏང་སྟེ་སྤང་བླང་གི་དགེ་བ་དམིགས་སུ་བཏོན་ཡོད། དེ་བས། བསྟན་བཅོས་འདིའི་བརྗོད་བྱ་ནི་འཇིག་རྟེན་ཆོས་ཉིད་ནས་རིམ་བཞིན་མི་ཆོས་སློབ་གསོར་གཞོལ་བ་ཤུགས་དྲགས་པས། བརྗོད་བྱ་རྒྱ་ཆེ་ཞིང་གཏིང་ཟབ་པ། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་ཧ་ཅང་ཞིབ་ཕྲ་ལྡན་ལ། འཇིག་རྟེན་གྱི་གནས་ལུགས་མཐའ་དག་མྱོང་བ་དང་སྦྱར་བས། བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་མི་གཞིའི་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་མཐོང་ལམ་ནས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་ལ་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཐབས་སྤྱད་འདུག

《ཕུ་ནུའི་མདོར》བཀོད་པའི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་གཏམ་དཔེ་དག་ལས། ཕུ་བོས་ནུ་བོར་གདམས་དུས“གཏམ་རྙིང་བ་དག་ལ་ཡང”①ཞེས་གནའ་བོའི་གཏམ་དཔེ་མང་པོ་ཞིག་འོས་འཚམ་གྱིས་བེད་སྤྱོད་བྱས་དང་བྱེད་བཞིན་ཡོད་དེ། འདིར་བཀོད་པའི་གཏམ་དཔེ་དག་ནི་གཅེན་པོའི་འཚོ་བའི་ཉམས་མྱོང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་དུ་ཡུན་རིང་ལ་གསོག་འཇོག་བྱས་པའི་མྱོང་བ་དག་ཚིག་གི་སྡེབ་སྦྱོར་རིང་ཐུང་ཅི་རིགས་སུ་དྲངས་ཏེ། དཔེ་དོན་ཉིས་སྦྱོར་གྱི་རྣམ་པར་གཅུང་བོར་ལན་བཏབ་པའི་ངག་རིག་སྒྱུ་རྩལ་ལས་སྐད་ཆའི་རོལ་རྩེད་ཅིག་ཡིན་ལ། 《ཕུ་ནུའི་མདོར》བསྟན་པའི་གཏམ་དཔེ་དག་ནི་མིག་སྔར་ཡིག་ཐོག་ཏུ་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེ་སྔ་གྲས་སུ་གཏོགས། ནང་དོན་གྱི་ཆ་ནས་ཁྱབ་ཆེ་ཞིང་བརྗོད་བྱ་འབུར་དུ་ཐོན་པས་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་མི་སྣའི་བསམ་བློ་དང་། འཇིག་རྟེན་གྱི་ངོས་འཛིན་ལུགས་སོགས་ལས་ཐུན་མིན་གྱི་རང་བཞིན་ལྡན་ལ།“འཇིག་རྟེན་གྱི་བྱ་བའི་སྤང་བླང་འཇུག་ལྡོག་གི་རྣམ་གཞག་དང་ཡ་རབས་གུས་སྲོལ་སྟོན་པའི་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་སྔ་ཤོས་ཀྱང་ཡིན”②པས་ཕུ་བོའི་ཉམས་མྱོང་དང་བསྟུན། ཕན་ཚུན་དྲི་བ་དྲིས་ལན་གྱི་ཚུལ་དུ་སྐབས་དེའི་སྐྱེ་བོ་མཐའ་དག་ནི་གནས་ལུགས་དང་དྲང་གཞག་གི་ལས་ལ་འཇུག་པར་གདམས་ཡོད།

གསུམ་པ། སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས།

མཛེས་དཔྱོད་ཀྱི་ངོས་ནས་ཡིག་རྙིང་ཁྲོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེ་ལ་བརྗོད་བྱ་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཐད་དུ་དབྱེ་ཞིབ་བྱེད་དུས། “མཛེས་པ་ནི་ཀུན་སྤྱོད་དཔལ་ཡོན་གྱི་མཚོན་རྟགས་ཡིན”③པས་བརྩམས་ཆོས་འདིའི་ཁྲོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེ་དག་ནི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་ངེས་ཅན་ཞིག་ལ་དམིགས་པའི་མྱོང་བ་ཡིན་ལ། བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མི་ཆོས་ཀུན་སྤྱོད་ལ་ལྟ་བྱེད་ཀྱི་མེ་ལོང་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད་པས་བརྗོད་བྱ་ནང་བསྟན་གྱི་ལྟ་བ་ལས་མི་རྟག་པ་དང་ལས་འབྲས། དེ་མིན་འཁོར་བ་སྙིང་བོ་མེད་པ་སོགས་དང་།ལེགས་ཉེས་བླང་དོར་གྱི་སྐོར་ལ་གདམས་པས་མི་ཆོས་ཀུན་སྤྱོད་ཚད་གཞིའམ་ལྟ་བ་མང་པོ་ཞིག་རང་ཤུགས་སུ་མངོན་ཡོད། ད་དུང་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་ཁྱིམ་ཚང་སྐྱོང་ཐབས་ནས་ཤེས་རིག་སྦྱོང་སྟངས། བཤེས་གཉེན་བསྟེན་ཚུལ། ཕ་མ་དང་གྲོགས་མཛའ་བཤེས་སོགས་ལ་བསྟུན་སྟངས་ནས་འདྲིས་ལུགས་སོགས་དཔེ་ལ་སྦྱར་ཏེ།སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་ཀུན་སྤྱོད་དང་ལྡན་པའི་མི་ཡ་རབས་ཚུལ་མཐུན་དང་། ལས་གང་ལ་འཇུག་སྐབས་ཐོག་མར་མི་གཞིའི་སྤྱོད་ལམ་དང་དེ་ནས་ལག་ལེན་དངོས་ལ་ཞུགས་པར་སྐུལ་བ། མི་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་ཀུན་སྤྱོད་ནི་མཛེས་པའི་མཆོག་ཏུ་བརྩི་ངེས་ཤིང་། བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མི་གཤིས་དང་ཐ་ན་ཕུ་ནུའི་བར་གྱི་བརྩི་བཀུར། ཆེ་བཀུར་ཆུང་བྱམས་ཀྱི་བསམ་བློ་བླ་ན་མཐོ་བ་དག་ནི་ཡིག་ཆ་འདིས་ར་སྤྲོད་བྱས་ཡོད། མདོར་ན་འདི་དག་ནི་མི་གཞི་གསོ་སྐྱོང་དང་འཇིག་རྟེན་ཆོས་ཉིད་ལ་འཇུག་པའི་ཐབས་ལམ་ཉག་ཅིག་ཡིན། མི་གཤིས་ཀྱི་མཛེས་པ་དག་ངག་རིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་ལ་དྲངས་ཏེ། ལས་ཀྱི་བྱ་བ་མཐའ་དག་གི་འཕྲིན་ལས་རྒྱས་པར་ཉམས་མྱོང་ཕྱོགས་སྡོམ་གྱི་ཚུལ་དུ་འཕྲལ་ཕུགས་གཉིས་ཀར་ཕན་པར་གྱུར་པའི་ཆ་ཤིན་ཏུ་མང་།“སྐད་རིགས་གང་ཡིན་ཡང་དཔེ་ལ་སྦྱར་བའི་བཤད་སྟངས་ནི་རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་བྱ་དངོས་མཐའ་དག་གི་རྣམ་པ་ཡང་དག་པར་ཚུར་སྣང་བྱ་བར་ཕན།”①རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཚིག་ལའང་ཁྱད་ཆོས་མི་དམན་པ་ཡོད་པས《ཕུ་ནུའི་མདོ》ཡི་གཏམ་དཔེ་ནི་དེ་ལས་མ་འདས། ཚིག་སྦྱོར་ལ་གཏན་ཆགས་ཀྱི་ངེས་སྲོལ་མེད་པ་ནས་ཚིག་རྐང་གོང་འོག་དག་སྡེབ་སྦྱོར་མཉམ་པར་ཚིགས་བཅད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཡོད་དེ།བར་མཚམས་སུ“ནི”སྒྲས་བཅད་ཡོད་མེད་ཅི་རིགས་སུ་སྣང་ཞིང་། ལུས་ལ་རང་དབང་ཆེ་ཞིང་འགྲོས་ལེགས་པ། བརྗོད་བྱ་མངོན་གསལ་དོད་པོས་ངག་ལ་འཛིན་བདེ་བའི་ཆ་དང་། ད་དུང་གཏམ་དཔེ་མང་པོ་ཞིག་དཔེ་དོན་གཤིབ་བསྡུར་གྱིས་མཁས་བླུན། བཟང་ངན་གྱི་ཁྱད་པར་གསལ་བོར་བསྟན་ཏེ། རྗོད་བྱེད་ལ་ཚིག་ཉམས་ཆེ་ཞིང་ངག་ལ་གྱེར་སླ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད།“བརྩམས་ཆོས་འདིར་བརྗོད་བྱའི་ནང་དོན་གྱི་ངོས་ནས་བལྟས་ན་ནང་པའི་བསྟན་པ་བོད་ལ་སྤེལ་བའི་རྗེས་སུ་བརྩམས་པ་ཞིག་ཡིན་པར་ངེས”②ལ་བོད་རང་གི་སྐད་སྲོལ་དང་མཐུན་པ་མ་ཟད། རྒྱ་གར་གྱི་རྩོམ་རིག་ལས་རྩོམ་ལུས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་མ་ཐེབས་པའི་ཐུན་མིན་གྱི་ཆ་མང་། དེ་བས། ཡིག་རྙིང་ཧྲིལ་བོའི་གཏམ་དཔེ་ནི་འཚོ་བ་དངོས་དང་བར་ཐག་ཉེ་བས། གནའ་དེང་གཉི་གའི་ནང་སེམས་དང་མཐུན་ཞིང་། སྒོས་སུ་དེང་རབས་ཀྱི་མི་སྐྱོང་སློབ་གསོར་སེམས་ཀྱི་མཛེས་པ་ཡང་དག་ཅིག་སྟེར་ཐུབ།

མཇུག་སྡུད་པ།

མདོར་ན། མིའི་རིགས་ཀྱི་མཛེས་དཔྱོད་ལྟ་བ་ནི་དུས་རབས་ཀྱི་རིན་ཐང་དང་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤེས་རབ་ལས་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་སུ་གནས་ལ། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ནི་མི་རིགས་གང་ཡིན་ཡང་ད་ལྟའི་བར་དུ་རྨོངས་ཞེན་དང་རྗེས་ལུས་ཀྱི་བསམ་བློའི་འཁྱེར་ཕྱོགས་ཤིག་ཏུ་གྲུབ་ཡོད་དེ། བོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེའི་རིག་གནས་ནི་འཚོ་བ་དངོས་ལས་བྱུང་བ་དང་། ཕྱིར་འཚོ་བར་ཞབས་ཞུ་བྱེད་བཞིན་པའི་ངག་རིག་རྩོམ་རིག་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས། ཡིན་ཡང་རིག་གནས་ཀྱི་གོ་རྟོགས་སད་པའི་དུས་ད་ལྟ་ནི་སྔར་བས་རྒྱུན་འཛིན་དང་དར་སྤེལ་བྱེད་བཞིན་ཡོད་ལ། དོན་དུ་བོད་ཀྱི་མཛེས་དཔྱོད་འདུ་ཤེས་ལ་གོ་རྟོགས་གསར་བ་ཞིག་ཐེབས་པས། ངག་རིག་རིག་གནས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་ལ་དུས་རབས་དང་མཐུན་པའི་ཤེས་རྟོགས་ཀྱི་ཚ་རླབས་འཕྱུར་དང་འཕྱུར་མུས་སུ་ཡོད་དོ། །

* ཀླུ་ཚང་ཚེ་རིང་སྟོབས་ལྡན། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་བོད་རིག་པའི་སློབ་གླིང2020ལོའི་ཀྲུང་གོ་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་རྩོམ་རིག་རབ་འབྱམས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མ།

① ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས། ཏུན་ཧོང་གནའ་ཡིག་ཕུ་བོས་ནུ་བོར་བཏམས་ཤིང་བསྟན་པའི་མདོ་ཞེས་པའི་རྩ་འགྲེལ། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997:100.9

① ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས། གཏམ་མཛོད་མེས་པོའི་ཞལ་རྒྱུན། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997:1-2

② ལྷག་པ་ཆོས་འཕེལ། བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས། སྟོད་ཆ། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2020:2.

③ 李勇.美学原理[M].中央编译出版,2015:19.

④ 刘象愚等译.文学理论[M].浙江人民出版社, 2017:83.

① བུ་བཞི་བསམ་པའི་དོན་གྲུབ། རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007:100.

②③ ④ ⑤⑥ ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས། ཏུན་ཧོང་གནའ་ཡིག་ཕུ་བོས་ནུ་བོར་བཏམས་ཤིང་བསྟན་པའི་མདོ་ཞེས་པའི་རྩ་འགྲེལ། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997:41.76.78.22

①② ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས། ཏུན་ཧོང་གནའ་ཡིག་ཕུ་བོས་ནུ་བོར་བཏམས་ཤིང་བསྟན་པའི་མདོ་ཞེས་པའི་རྩ་འགྲེལ། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997:61.58.

③ གངས་ཅན་མཚོ། འབའ་སྟོད་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ཕུ་ནུའི་མདོ་ལས་འཕྲོས་ཏེ་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་ཁྱིམ་ཚང་གི་མི་ཆོས་བསམ་བློའི་སྐོར་གླེང་བ། [J] ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2020:(2)113.

① 黑格尔.美学第二卷[M].中国商务印书馆, 2019:129.

② ཆབ་འགག་རྟ་མགྲིན། བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018:173.