བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བཟའ་བཏུང་རིག་གནས་སྐོར་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ།

[གནད་བསྡུས] དཔྱད་རྩོམ་འདིར་བོད་ཀྱི་བཟའ་བཏུང་རིག་གནས་ཞིབ་འཇུག་བྱ་ཡུལ་དུ་བཟུང་སྟེ། གཙོ་བོ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང་དགའ་ཐང་འབུམ་པ་ཆེའི་ཡིག་རྙིང་། ལི་ཡུལ་ནས་རྙེད་པའི་ཁྲམ་ཤིང་། བཙན་པོ་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་བཀོད་པའི་རྒྱའི་ཡིག་ཚངས། གནའ་དཔྱད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་གི་འབྲས་བུ། དེ་མིན་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་ཆོས་འབྱུང་ལ་སོགས་གཞིར་བཟུང་ནས། དམིགས་བསལ་གྱི་རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་ལས་བསྐྱེད་པའི་ཕྱུགས་ལས་གཙོ་གཉེར་དང་ཞིང་ལས་ཕལ་གཉེར་ཡིན་པའི་ཐོན་སྐྱེད་བྱེད་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་བོད་མིའི་བཟའ་བྱའི་རྣམ་གྲངས་ཏེ་འབྲུ་རིགས་དང་ཤའི་རིགས། འོ་ཟས་ཀྱི་རིགས་རྣམས་སྔར་བྱོན་གྱི་ཡིག་ཆ་དག་ལས་ཇི་ལྟར་བྱུང་བ་གུང་བསྒྲིགས་ཤིང་། ཟས་རིགས་དེ་དག་གིས་སྤྱི་ཚོགས་ཁོར་ཡུག་ཁྲོད་དུ་ཐོན་པའི་ཚོང་ཟོག་བརྗེ་རེས་ཀྱི་ནུས་པ་དང་། མི་ལུས་འཚོ་བྱེད་སྐོར་ནས་གསོ་བྱེད་སྨན་གྱི་ནུས་པ་ཐོན་པ་སོགས་སྔ་རབས་ལོ་རྒྱུས་དང་གསོ་རིག་གི་གཞུང་དང་སྦྱར་ནས་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཡོད།

[གནད་ཚིག] བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས། བཟའ་བྱའི་རྣམ་གྲངས། བཟའ་བྱའི་བྱེད་ནུས། ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་།

གླེང་གཞི།

བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལས་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ལ་རྒྱུས་ལོན་ཟབ་མོ་ཞིག་བྱེད་དགོས་ཚེ།སྐབས་དེའི་བཟའ་བཏུང་གནས་ཚུལ་སྐོར་ལ་ངེས་པར་དུ་ཤེས་རྟོགས་བྱ་དགོས་པ་ཡིན། གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་དཔང་དངོས་ལྟར་ན། མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་པའིི་འཚོ་ཚིས་སྒྲིག་བྱེད་ཀྱི་ཞིང་ཕྱུགས་ལས་གཉིས་ལ་མི་ལོ་སུམ་སྟོང་ནས་ལྔ་སྟོང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པ་དང་། སྒོས་སུ་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གནས་ཡུན་མི་ལོ་སྟོང་གཅིག་ཙམ་གྱི་རིང་ལ། ཞིང་ཕྱུགས་ལས་རིགས་ལ་སྔར་མེད་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་བས་འབངས་ཡོངས་ཀྱི་བཟའ་བཏུང་མཁོ་སྒྲུབ་ལ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་སྟེ། བཟའ་བཏུང་གི་རྣམ་གྲངས་ཇེ་མང་དང་བཅུད་སྣ་ཇེ་འཛོམས་སུ་གྱུར་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ་དག་སྔ་རབས་ཡིག་ཚང་ཁག་ལས་ཐར་ཐོར་དུ་བཀོད་ཡོད་པས། དེ་དག་གུང་བསྒྲིགས་ཏེ་གནའ་དཔྱད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་གི་འབྲས་བུ་ལ་སྦྱར་ནས་གླེང་བར་བྱ།

དང་པོ། བཟའ་བཏུང་སྐོར།

བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་ཞིང་ཕྱུགས་འདྲེས་མའི་དཔལ་འབྱོར་གཉེར་སྟངས་ཤིག་གྲུབ་ཡོད་ལ།ཞིང་ཕྱུགས་དཔལ་འབྱོར་དང་འབྲེལ་བའི་ཟས་རིགས་མང་པོ་རྒྱུན་ཟས་སུ་སྤྱོད་ཀྱིན་ཡོད་པ་སྨོས་མེད་ཡིན།

གཅིག འབྲུ་རིགས་ཀྱི་སྐོར།

བོད་ཡུལ་དུ་གནའ་སྔ་མོ་ནས་བཟུང་འབྲུ་རིགས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད་ལ། ཐང་ཡིག་གསར་རྙིང་ནང་དུ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་སྐབས་སུའང་།“ཡུལ་དེར་གྲང་ངར་ཆེ་བས་འབྲས་ཀྱི་རིགས་མི་སྐྱེ། ནས་སྲན་མ་གྲོ་བྲ་བོ་སོགས་ཡོད།”①ཅེས་བཀོད་པ་ལྟར། འབྲུ་རིགས་གཙོ་བོ་ནས་སྲན་མ་གྲོ་བྲ་བོ་སོགས་ཡོད་པ་བརྗོད་ཡོད་ལ། ཡང་ཡིག་ཚང་ལ་ལའི་ནང་དུ་བོད་ལ་འབྲས་ཀྱི་རིགས་སྐྱེ་བར་བོད་ཀྱི་སྔ་རབས་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་འབྲས་དང་འབྲེལ་བའི་ཚིག་དོན་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་དེ། བོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དང་དྲིལ་བུའི་ཁ་བྱང་དུ་བཀོད་པ་བཞིན།“རྐོང་ཀར་པོའི་བྲན་དང་། ཞིང་འབྲོག སླད་ཆད་མྱྀ་དབྲྀ་ཞིང་། རྗེ་བླས་དང་། དཔྱའ་ཁྲལ་བླ་སྐྱེས་མྱྀ་དབབ་བ་དང་། སྩང་ར་ཁྱབ་ནས་དང་། འབྲས་གང་འབུལ་བ་རུང་།”②ཞེས་པ་ལས་ཀོང་ཡུལ་གྱི་ཕྱོགས་སུ་འབྲས་ཐོན་སྐྱེད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པའང་རྟོགས་ཐུབ། བོད་ལ་འབྲུ་རིགས་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་། ལི་ཡུལ་ནས་ཐོན་པའི་ཁྲམ་ཤིང་ཡི་གེ M.I.xxxiii,2ནང་དུ།“ཚལ་རྒྱགས། ཟླ་བ་གཅིག་ཁ། དཀར(བྲེ)གི་དྲུག་གནག་བྲེ་བཞི་དགུང་སླ་ཕྱེ་དང་དྲུགི་ཚལ་མ་བརྩིས་ན་དཀར་ཁལ་གཅིག་དང་བྲེ་བཅུ་བདུན་ནག་བྲེ་བཅོ་བརྒྱད། དེའུ་དན་གི་བརྒྱགསུ་བྲེ་དོ་སྐུ་བླ་གསོལ་བའི་ཁར་བྲེ་དགུའོ། གནག་བྲེ་གསུམ་། ལུག་རིན(གྲོ་ཁལ)བྲེ་གསུམ་འབྲས་ལུ་རྒུ(བླུ་རྒུ)བྲེ་གས… …”ཞེས་བཀོད་ཡོད་ལ། འདི་ལས་ཤེས་ཐུབ་པ་ནི་བོད་མིའི་ཁ་ཟས་གཙོ་བོ་གྲོ་ནས་ཡིན་པ་དང་། གྲོ་ནས་སོགས་ཀྱིས་ཆོས་ལུགས་ཆོ་ག་དང་ཚོང་ཟོག་བརྗེ་རེས་ཁྲོད་དུའང་ནུས་པ་ཐོན་བཞིན་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། དེ་མིན་ང་ཚོས་གནའ་རྫས་རྟོག་དཔྱོད་རིག་པའི་དཔྱད་འབྲས་ལྟར་ན། མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་དུ་རྙེད་པའི་ཆེས་སྔ་ཤོས་ཀྱི་ལོ་ཏོག་ནི་ཁ་རུབ་གནའ་ཤུལ་ལས་རྙེད་པའི་ཁྲེ་ཡིན། ཁྲེ་ནི་ཀྲུང་གོའི་བྱང་ཕྱོགས་སུ་བྱུང་བའི་ལོ་ཏོག་གི་རིགས་ཤིག་ཡིན་ལ། རྨ་ཆུའི་བཞུར་རྒྱུན་ནས་བོད་ལ་དར་བ་ཡིན། གཞན་ཡང་བོད་ཀྱི་ཡུལ་དུ་ནས་འདེབས་འཛུགས་བྱས་པའི་དུས་ཡུན་ནི་ད་ལྟའི་བར་ལོ་ངོ3400ཡར་སྔོན་ལ་དེད་ཆོག་པར་བཤད། བོད་ལ་གྲོ་ནས་སྲན་གསུམ་སོགས་འབྲུ་རིགས་ཀྱིས་བཟོས་པའི་ཟས་རིགས་ཀྱི་རིགས་སྣ་ཡང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད་པར་མ་ཟད། བཟའ་བཏུང་གཡོས་སྦྱོར་གྱི་ལག་རྩལ་ཡང་ཚད་མཐོན་པོར་སླེབས་ནས་ཟས་སྣ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་བསྒྲིགས་ཀྱིན་ཡོད་པའང་ཤེས་ཐུབ་སྟེ། ལི་ཡུལ་གྱི་ཁྲམ་ཤིང་ལས།“ཚོས་ཁུར་སྣ་སྤུམ་ལས་སྣ་བཅོ་ལྔ་བཅོ་ལྔ། ཁུར་སྐྱ་དང་འོ་པེང་སྣ་ཅིག་ཀྱང་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་ལྔ། ཁམ་ལྒན་ཕུལ་གསུམ་གསུམ། ཕྱེ་མར་སྲང་གསུམ་གསུམ། ཕུལ་རེ་རེ། སྩང་ཕྱེ་བྲེ་ཕྱེ་དང་དྲུག”③ ཅེས་བཀོད་པ་བཞིན།ཚོས་ཁུར་སྣ་ནི་སྣུམ་བཙོས་འཁུར་བ་ཡིན་ལ། ཁུར་སྐྱ་ནི་གྲོ་ཞིབ་སྤུས་ཞན་ལས་བཟོས་པའི་འཁུར་བ་ཡིན། འོ་པེང་ནི་བག་ལེབ་ཀྱི་བྱེ་བྲག་ཅིག་སྟོན་པ་ཡིན་ལ། ཁམ་ལྒན་ནི་ཁམ་བུ་དང་རྒུན་འབྲུམ་གྱི་བསྡུས་མིང་ཡིན། དེ་མིན་ཁམ་བུ་རྒུན་འབྲུམ་སོགས་ཟས་སྣ་འཛོམས་པ་ལ《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང》ལས།“ཁ་དོག་སྣ་ཚོགས་ལྡན་པའི་འཇའ་ཡི་གུར། ། རྒྱལ་པོ་བཞུགས་པའི་མཁའ་ལ་གདུགས་ལྟར་འཁྱིལ། ། བུ་རམ་རྒུན་འབྲུམ་ཀ་ར་ཞལ་ཟས་སོགས། །རོ་བརྒྱ་ལྡན་པའི་ཟས་ཀྱི་ཚོགས་རྣམས་ཀྱང་། རྒྱལ་པོས་གསོལ་ཞིང་འཁོར་རྣམས་ཚིམ་པར་བྱེད། །”④ ཅེས་གསལ་བོར་བཀོད་ཡོད། དེ་མིན་ད་ལྟ་བོད་ཡུལ་བྱིངས་ནས་རྒྱུན་ཟས་སུ་སྤྱོད་པའི་རྩམ་པའང་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ནས་བཟའ་གོམས་སུ་སོང་ཡོད་དེ། ཐང་ཡིག་གསར་རྙིང་དུ་བོད་མིའི་བཟའ་བཏུང་གོམས་སྲོལ་གླེང་དུས།“རྩམ་པ་བརྫིས་ནས་ཕོར་བ་བྱེད་པ་དང་དེའི་ནང་སྐྱོ་མའམ་ཕྱུར་བ་ཁེངས་པར་བླུགས་ཏེ་མཉམ་པོར་ཟ།”①ཞེས་དང་། དེ་མིན《བོད་ཀྱི་ཤིང་བྱང་ཕྱོགས་བསྡུས》ལས་ཀྱང་།“སྟོད་རིམས་དང་གྲལ་ཉི་ཤུ། ཐང་མཉམ་སྟེ་གཆིགི་ཐང་ལ། བཤོས་ཁུར་སྐྱ་འོ་པེང་། སྔོ་ཚལ། སྐྱུ་རུམ་ཞལ་བུ།”②ཞེས་བཀོད་པ་བཞིན།“སྐྱུ་རུམ”ནི་ལ་ཕུག་སོགས་སྔོ་ཚོད་ཀྱི་རིགས་བཙོས་པའི་ནང་དུ་སྐྱུར་རྫས་བཏབ་ནས་བསྙལ་བའི་ཚོད་མའི་རིགས་ཡིན་ཏེ། འདི་ལ་སྐྱུར་རུམ་ཡང་ཟེར། ཞལ་བུ་ནི་སྡེར་མའམ་ཕོར་བ་ལ་གོ་བ་ཡིན། གཞན《བཀའ་ཆེམས་ཀ་ཁོལ་མ》ལས།“འབྲས་ཀྱི་ཟན་བཤོས་ལྷུང་བཟེད་གང་ཕུལ། དེ་ནས་འབྲས་ཐུག་ཞག་ཕོར་གང་བསྐོལ་ནས་ལྷ་ཅིག་ཨོང་ཅོང་ལ་འདྲེན།”ཞེས་ལོ་ཏོག་འབྲས་ཀྱིས་བསྐོལ་བའི་ཐུག་པའང་སྐབས་དེ་དུས་ནས་དར་ཡོད་ཚུལ་རྟོགས་ཐུབ།

གཉིས། ཤའི་རིགས།

མཐོ་སྒང་མི་རིགས་ལ་མཚོན་ན། གནའ་སྔ་མོ་ནས་གྲང་ངར་གྱི་གནམ་གཤིས་བཟོད་པར་ཕན་པའི་ཤ་སོགས་ཟས་རིགས་བསྟེན་རྒྱུ་ནི་ཧ་ཅང་གལ་ཆེ་སྟེ། ཐང་ཡིག་གསར་མ་ལས།“ཕྱུགས་རིགས་ལ་ནོར་དང་། རྟ་གྲགས་ཅན་དང་།ཁྱི་དང་། ལུག་དང་། ཕག་བཅས་ཡོད།”③ཅེས་པ་ལས་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་སུ་བོད་མིའི་ཟས་རིགས་གཙོ་བོ་ནི་ཤ་རིགས་ཡིན་པ་དང་། ཤ་ཁུ་ལྟ་བུའི་བཅུད་ལྡན་གྱི་ཟས་སྣ་གཡོ་སྲོལ་ཡོད་པའང་སྔ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཁག་གི་ཚིག་ཟིན་ལས་ཤེས་ཐུབ། 《ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད》དུ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་སྐབས། ཡབ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་སྔ་ཕན་རྔོན་ལ་དགྱེས་པས་བྱང་གངས་ལ་རོང་ལ་ཕོ་བྲང་བཅས་ཏེ། རྔོན་གྱི་བྱ་ར་བྱེད་པའི་བར་སྐབས་ཤིག་ཏུ།“རྟ་ཞོན་ནས་གཡག་དེད་ནས། དགོང་མོ་མཚོ་ཁུག་གཅིག་ཏུ་ཚུད་པས། རྟ་ཁ་ལ་འཇུས་ཏེ་རྫ་རར་ཁྲིད་ནས། རྒྱལ་པོ་ལ་རྒོད་ཤ་གྲངས་སོ། །”④ཞེས་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་གང་མང་དུ་བཀོད་པ་བཞིན། བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་རྔོན་ལས་བྱས་པའི་རི་དྭགས་ཀྱི་ཤའང་བསྟེན་གྱིན་ཡོད་པ་དང་། དེའང་ཁ་ཟས་གཙོ་བོའི་རིགས་གཅིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ།

དེ་མིན་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་ཉ་ཤ་ཟ་བའི་སྐོར་ལ་གནའ་རྫས་རྟོག་དཔྱོད་རིག་པ་དང་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་རིག་པར་ལྟ་བ་གཅིག་མཐུན་བྱུང་ཡོད་དེ། ཁ་རུབ་རིག་གནས་ཁྲོད་ཉ་ཡི་རུས་པ་ཞིག་གསར་རྙེད་བྱུང་ཡོད་པ་དེས་བོད་མིས་གནའ་སྔ་མོའི་དུས་ནས་ཉ་ཤ་མི་ཟ་བའི་བཤད་རྒྱུན་དེ་ལ་དགག་བཞག་མཛད་ཡོད། དེ་མིན《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》ལས།“རྒྱལ་པོ་འབྲོང་གཉན་ལྡེ་རུས་དྭགས་པོ་ནས་མཆིམས་ཟ་ཀླུ་རྒྱལ་བྱ་བ་མཛེས་པ་ཅིག་ཁབ་ཏུ་བཞེས། ཕྱི་མི་མཛེས་པར་གྱུར་ནས་རྒྱུ་མཚན་དྲིས་པས་ང་རང་གི་ཡུལ་ན་ཟས་ཤིག་ཡོད་པ་དེ་མེད་པས་ལན་ནམ་ཟེར་ནས་ལེན་བཅུག་པས་གཡོག་མོས་སྦལ་པ་མར་བཙོས་མང་དུ་སླངས་ཏེ་མཛད་དུ་སྤྲས་ནས་ཟོས་པས་མཛེས་པར་གྱུར… …དེ་དུས་བོད་གཞན་ན་ཉ་མི་ཟ་བར་དྭགས་པོ་སྦལ་ཟན་གྱི་ཡུལ་ཞེས་དེ་ན་ཉ་ཟ་ཞིང་ཉ་ལ་སྦལ་བར་གྲགས་པ་ཡིན”⑤ཞེས་གསལ་བ་དང་། དེ་མིན་རྒྱལ་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་གཅུང་མོ་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་པོ་ལྀག་མྱི་རྷྱལ་བག་མ་བྱིན་ཏེ། བཙན་མོས་བོད་ཀྱི་ཕོ་ཉ་བ་དང་ཐུག་དུས་མགུར་ཞིག་བླངས་པ་འདི་ལྟར།“ཟས་ཀྱི་ནི་སྐལ་པོ་ལ།ཉ་དང་ནི་གྲོ་མཆིས་ཏེ། འཚལ་དུ་ནི་མ་ཐོ་འམ།ཉ་གྲོ་ནི་བཆའ་ཞིང་ཀའ། ཉ་མོ་ནི་མཐོང་རྒོལ་ཞིག། ། མཐོང་རྒོལ་ནི་མཐོང་ལ་རྒོལ། མཆིལ་པའི་སྣང་ཐོགས་ཤིག སྣང་ཐོགས་ནྀ་སྣང་ལ་ཐོགས།”① ཞེས་པའི་མགུར་འདི་ལས་ཞང་ཞུང་པས་ཉ་ཤ་ཟ་བ་ཤེས་ཐུབ། ཡང《ཡིག་ཚང་མ་ཧྭ་རུས་སྦལ》ལས“བོད་དམག་གི་དཔྱིད་དབྱར་གཉིས་ཀྱི་དམག་རྒྱགས་ནི་མཚོ་ནང་གི་ཉ་ལ་བརྟེན་གྱིན་ཡོད།”②ཅེས་བོད་མིས་དམག་རྒྱག་དུས་ཉ་ཤ་ནི་ཁ་ཟས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་བསྟེན་བཞིན་འདུག་ཅིང་། 《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་གསོ་རིག་གི་ཤོག་དྲིལ》ནང་དུ།“ཉའི་གྲ་མས་ཐོགས་ནས་སྲམ་གི་སྤུ་དང་ཨག་ཚོམ་དང་བཐགས་ཏེ་ཆབ་དང་སྦྱར་ཏེ་འཐུངས་ན་ཉའི་གྲའམ་ཀུན་བྲོས་སོ། །”ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་ལྟར། ཉ་ཤ་ནི་བོད་ཀྱི་ས་ཆ་ཁ་ཤས་ནས་ཟས་སུ་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད་པ་དང་སྨན་གྱི་སྦྱོར་ཐབས་ལའང་བཀོལ་བཞིན་ཡོད་པ་གསལ་བོར་རྟོགས་ཐུབ།

གསུམ། འོ་ཟས་ཀྱི་རིགས།

  འོ་ཟས་རིགས་ལ་མར་འོ་མ་ཞོ་དང་ད་ར་སོགས་ཡོད་དེ། ཐང་ཡིག་གསར་རྙིང་སོགས་སུའང་གནག་ལུག་འཚོས་ཏེ་འོ་མ་དང་ཞོ། མར་ཕྱུར་བསྟེན་པའི་གནས་ཚུལ་བཀོད་ཡོད། 《གནག་རབས》ལས་ཀྱང་།“བ་དམར་མོ་དང་། ར་དཀར་མོའི་འོ་མ་སྦྲུས་ལ”③ཞེས་བཀོད་པ་ལས་བ་དང་ར་ལས་འོ་མ་ལེན་པའི་སྲོལ་སྔ་མོ་ནས་ཡོད་པ་དང་། ཟས་སྤོད་ཀྱི་བཏུང་བྱ་གཙོ་བོ་ཡིན་པའང་ཤེས་ཐུབ། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་P.T.1047གྱི་ཐིག་ཕྲེང13པར“མར:ཁུ:ཕོར་བུ:གང་གྱིས་གཏོརད་པའྀ་ངོ”④ཞེས་གསལ་བ་དང་། གཞན་མར་ནི་རྒྱ་མར་འཇལ་ཏེ་ཚོང་ཟོག་ཏུའང་རྒྱུགས་བཞིན་ཡོད་ཚུལ་ལི་ཡུལ་ཁྲམ་ཤིང་ལས“མར་སྲང་གཅིག”⑤ཅེས་བཀོད་པ་ལས་དཔག་ངེས། དེ་ལྟར་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་འོ་ལས་ཀྱི་ཡོ་བྱད་འཛོམས་པ་དང་འོ་མ་ལས་བསྐྱེད་པའི་ཐོན་རྫས་ཀྱང་སྣ་མང་སྟེ། 《ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས》སུ།“ཟས་ཀྱི་ཡོ་བྱད་ཚང་བ། འོ་མ་ཞོ་རུ་བསྒྱུར་བ། ཞོ་ལ་མར་དང་ད་ར། ད་ར་ཐུད་དུ་བསྒྱུར་བ། ཁམས་ནི་རྫ་རུ་བསྒྱུར་བ། རང་ཐག་ཆུ་ཡིས་བསྐོར་བ། ཐགས་ཁྲི་ཐགས་པ།”⑥ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་སོགས་ལས་འོ་མའི་རིགས་ཀྱི་བཟའ་བཏུང་ལོངས་སྤྱོད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཡོད་ཚུལ་རྟོགས་ཐུབ།

གཉིས་པ། ཟས་རིགས་ཀྱི་བྱེད་ནུས།

གཅིག ཚོང་ཟོག་བརྗེ་རེས་ཁྲོད་ཀྱི་ནུས་པ།

བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་འབྲུ་རིགས་ནི་འཚོ་བའི་རྒྱགས་ཟས་ཁོ་ན་མ་ཡིན་པར་ཁང་བ་ཉོ་ཚོང་དང་འབྲུ་རིགས་ཉོ་ཚོང་། བོང་བུ་ཉོ་ཚོང་ཁྲོད་དངོས་པོའི་རིན་ཐང་མཚོན་བྱེད་དང་ཉོ་ཚོང་འགྲོ་རྒྱུག་གི་འཇལ་བྱེད་ཅིག་ཡིན་ཏེ། ད་ལྟ་ང་ཚོའི་མཐོང་དུ་ཡོད་པའི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དུ་སྤྱི་ཚོགས་དཔལ་འབྱོར་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་མང་གྲས་ཤིག་བྱུང་ཡོད་པ་ལས་ཀྱང་ར་སྤྲོད་བྱེད་ཐུབ། འདི་དག་ནི་སྐབས་དེའི་ཐོན་སྐྱེད་འཚོ་བ་གཉེར་སྟངས་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་པའི་ཡིག་ཆ་རྩ་ཆེན་ཡིན། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དུ་ད་ལྟ་མཇལ་ཐུབ་པའི་སྤྱི་ཚོགས་དཔལ་འབྱོར་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་བདུན་ཅུ་ལྷག་ཡོད་ལ། དེ་དག་ལས་གཙོ་བོ་དཔོན་གནས་བསྐོ་འཇོག་ཡིག་ཆ། ཉོ་ཚོང་གན་རྒྱའི་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ། གཡར་སྐྱི་བུན་གཏོང་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ། ས་ཞིང་དང་ཁྲལ་དོན་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་སོགས་ཡོད། དེའི་ཁྲོད་དུ་འབྲི་རིགས་ཀྱིས་ཚོང་ཟོག་བརྗེ་རེས་ཀྱི་ནུས་པ་གསལ་བོར་སྟོན་པའི་ཡིག་ཆ་ནི་ཉོ་ཚོང་གན་རྒྱའི་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཚགས་ཡིན། འབྲུ་རིགས་གྲོ་ནས་ཁྲེ་སོགས་ཉོ་ཚོང་དུ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པ་ལ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིངP.T.1086ཁང་ས་ཉོ་བའི་གན་རྒྱ་ལས།“ཕག་གྀ་ལོའི་དབྱར། དར་པའྀ་སྡེ་ལྀ་ཐའྀ་ཚེང་སྤུན་གྱྀ་ཁང་པ་འྀ་ས་འྭང་ཀྭང་ཧིང་དང་མུ་འབྲེལ་བ། ། ཐེ་ཚེང་སྤུན་ལས། ཀྭང་ཧིང་སྤུན་གྱིས་མཇལད་བའྀ་རིན་ནས་རྒྱ་ཤེག་གཉིས་དང་། ཁྲེ་རྒྱ་ཤེག་གཉིསྟེ། སྤྱིས་རྒྱ་ཤེག་བཞི”①ཞེས་བཀོད་ཡོད་ལ། འདི་ནི་དར་བའི་སྡེའི་འྭང་ཀྭང་ཧིང་སྤུན་མཆེད་དང་ཁྱིམ་མཚེས་ལྀ་ཐའྀ་ཚེང་སྤུན་མཆེད་གཉིས་ཀྱིས་ཁང་ས་ཉོ་ཚོང་བྱས་པའི་གན་རྒྱ་ཞིག་རེད། འདིར་བཀོད་པའི་ཁང་སའི་རིན་ནི་ནས་རྒྱ‘ཤེག’②གཉིས་དང་ཁྲེ་རྒྱ་ཤེག་གཉིས་ཏེ་སྤྱིའི་རྒྱ་ཤེག་བཞི་ཡིན་པ་གསལ་བོར་ཤེས་ཐུབ། ཁང་བའི་རིན་གོང་ནི་ནས་དང་ཁྲེ་རྒྱ་ཤེག་བཞི་ཡིན་པ་དེས་སྐབས་དེར་འབྲུ་རིགས་ཀྱིས་ཁང་བ་ཉོ་ཚོང་བྱེད་པའི་ཁྲོད་དངོས་པོའི་རིན་ཐང་འཇལ་བྱེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཐོན་བཞིན་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་ཅིང་། འབྲུ་རིགས་ཀྱིས་སྒོ་ཟོག་ཉོས་པའི་གནས་ཚུལ་ཡང་ཡོད་དེ། p.t.1095ཡི་ཐིག་ཕྲེང་བཅུ་གཉིས་ནང་དུ།“གླང་བདག་དང་ཁས་ལེན་གྱི་སུག་རྒྱག་བཐབ་ཕ། ། མཇལ་ཚོང་འདྀ་ལྟར་བགྱིས་པའྀ་འོག་དུ། ། ཚོང་ལོ་བ་ཞྀག་མཆྀས་ན། གང་སྔར་ལོ་བས། མྱྀ་ལོ་བ་ལ་ནས་ཁལ་བཞྀ་འཕྲལ་དུ་སྩལད་པར་ཡང་། ཡལ་དམ་བགྱིས་སོ།”③ཞེས་བཀོད་ཡོད་ལ། འདིར་ནོར་གཅིག་གི་རིན་གོང་ནི་ནས“ཁལ”④བཞི་ཡིན་པ་གསལ་བོར་གཏོགས་ཐུབ། ད་དུང་འབྲུ་རིགས་ནི་དངོས་ཟོག་གཡར་སྐྱི་ཁྲོད་དུ་ཡང་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད་དེ། ལི་ཡུལ་གྱི་ཁྲམ་ཤིམⅡ374M.I.ⅷ,92ལས།“སྟོང་བོང་སྦྲུམ་གཅིག་ལ་སྲང་བཞི། ཕོ་བང་གཅིག་ལ། སྲང་གསུམ། དགྱེའུ:བོར་གཅིག་ལ་སྲང་གཉིས། གླ་ནི་འཕྲལ་ཞག་དུ་ཐོགས་པ་ལས།ཉིན་རེ་བྲེ་རེའི་ཐང་དུ་དུད་ཀྲལ་ལས་བཀྲལ་ཏེ་སྩལ་ཏོ”ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། ཁྲམ་ཤིང་འདི་ནི་བོང་བུ་སྐྱིན་ཚབ་སྤྲད་པའི་རིན་གོང་ཡིན་ལ། བོང་བུ་གཅིག་ཉིན་གཅིག་ལ་གཡར་ན་གླ་ནི་ཉིན་རེ་བྲེ་རེ་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ་ལ། དེ་ལྟར་གནའ་བོའི་ཉོ་ཚོང་ཁྲོད་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་པ་ཆེས་མང་བའི་འབྲུ་རིགས་ནི་ནས་དང་ཁྲེ། གྲོ་དང་སོ་བ་སོགས་ཡིན་ནོ། །

གཉིས། སྨན་དཔྱད་ཁམས་གསོའི་ནུས་པ།

བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ལྟར་ན། ནད་སློང་བའི་རྐྱེན་དུ་དུས་དང་གདོན། ཟས་སྐོམ། སྤྱོད་ལམ་བཅས་རྣམ་པ་བཞིར་གསུངས་ཡོད་ཀྱང་སྐྱེ་བོ་རང་ངོས་ནས་ཚོད་འཛིན་བྱ་ནུས་པའི་རྐྱེན་དུ་གྱུར་པ་ནི། ཟས་སྐོམ་དང་སྤྱོད་ལམ་གཉིས་ཡིན་པ་ནི་རྒྱུད་འགྲེལ་མེ་ཞལ་དང་བཻ་སྔོན། རྒྱུད་བཞིི་བཅས་ཀྱི་དགོངས་པ་གཅིག་མཐུན་ཡིན་ནོ། ། ཟས་སྐོམ་ཚུལ་བཞིན་བསྟེན་རྒྱུ་ནི་ལུས་ཕུང་བདེ་ཐང་ཡོང་བའི་གནད་འགག་ཅིག་ཡིན། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཡིག་ཆ་སོགས་ལ་བལྟས་ཚེ། བོད་དུ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ནས་བཟུང་ཟས་རིགས་ཀྱི་ནད་འགོག་ནུས་པ་དང་བདེ་སྲུང་བཅུད་ལེན་གྱི་ནུས་པ་གསལ་བོ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ཡོད་པ་ནི་སྔ་རབས་ཡིག་ཚང་དག་ཏུ་གསལ།

རྩི་མར་ལ་རྒྱུད་ལས།“སྣུམ་ནི་མར་དང་ཚིལ་མར་རྐང་མར་ཏིལ།”①ཞེས་སྣུམ་རིགས་བཞི་ནི་རླུང་སྨན་གྱི་གཉེན་པོ་མཆོག་ཏུ་འགྱུར་བ་ཞིག་སྟེ། རྩི་མར་ནི་ནད་ཚ་གྲང་གཉིས་ཀར་སྤྱོད་དུ་རུང་བ་དང་། དེའང་མར་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་མི་འདྲ་བ་ལས་ངོ་བོ་དང་ཕན་ནུས་ལ་ཡང་ཁྱད་པར་ཅུང་ཙམ་མཆིས་ཏེ། སྣུམ་གྱི་རིགས་ཚུལ་བཞིན་དུ་བསྟེན་ན་སྐྱེས་བུ་ནད་མེད་བདེ་བར་གནས་ཐུབ་པ་ལ་རྒྱུད་ལས་ཀྱང་། སྐྱེས་བུ་སྣུམ་ལ་བརྟེན་པར་བྱེད་པ་རྣམས། ། ནང་གི་དྲོད་འབར་ཁོང་པ་དག་པ་དང་། ། ལུས་ཟུངས་འཕྲལ་བརྟས་སྟོབས་དང་མདོག་བཟང་ལྡན། ། དབང་བརྟན་རྒས་སྲ་ལོ་བརྒྱ་ཐུབ་པར་བཤད། ། ཅེས་གསུངས་ཡོད། དེ་མིན་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆp.t.1057ནང་དུ།“མ་བང་ན་ཉལ་ན། ཤ་ཆོས་ལེག་སུ་བགྱིས་ཏེ། སྤོད་དང་སྦྱར་ཏེ། སྩལ་ན། མ་ལ་ཡང་ནད་ཆུང་བུ་ལ་ཡང་བཟང་། དུ་སྐྱེ། ། ཁོང་རྩིར་འདྲུབ་རྩི་ཐམ་ཤད་དང་རྩི། སྀབ་དང་མར་གྱི་རྡེ་ག་མང་དུ་བགྱིས་ན་རྩྀའོ། །”②བུད་མེད་ལ་བྱིས་པ་བཙས་མ་ཐག་མར་ཟས་ན་ལུས་ཟུངས་བདེ་ཐང་ཡོང་བར་མ་ཟད་བྱིས་པ་ལ་ཡང་ནད་འགོག་གི་ནུས་པ་ཐོན་ཐུབ་པ་དང་། མིའི་རོ་སྟོད་ལ་མར་བསྐུས་ནས་ཉི་མར་ལྡེ་ན་ཕན་པ་ཡོད་ཚུལ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆp.t.1057ལས།“མྱྀ་ཞིག། རོ་སྟོད་མ་སྣད་པར་ན་བ་ལ:རྒྱ་ཆོསུ། མཉེསྟེ་མར་གྱིས་བསྐུསྟེ་ཉི་མ་ལ་བསྲོསྟེ། །”③ཞེས་བཀོད་པ་ཡོད་པ་ལས་ཤེས་ཐུབ། དེ་མིན་སྲོག་ཆགས་ནོར་ལ་ནད་བྱུང་ནའང་མར་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ན་ཕན་པ་ཡོད་ཚུལ་དེ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དུ།“བའ་ལྡང་ན་བའི་ཆོག་འག ། ཚ་ནད་དྲག་པོ་ལ། ས་བརྙན་ཆུ་འགྲོག་བགྱིསྟེ་བྲེ་གང་བལུད་ན་ཕན། ། མྱི་དྲག་ན། སོག་ཆང་དང་ཁྲེ་ཆན་དང་ཡིའུ་མར་དང་། གཙོ་སྔོན་གྱི་ཁུ་བ་དང་། དར་བ་དང་། ཅིམ་རྩ་འདི་རྣམས་སྦྱར་དེ། བྲེ་ཕྱད་དང་དོ་ཙམ་བལུད་ན་ཕནོ། ། གྲང་ནད་ལ། ། རྒྱ་ཆང་། ། ཅ་སྒ་དང་། ཆང་བུ་དང་། ཚོང་དང་། ཏང་ཀུའྀ་འདི་རྣམས་སྦྱར་དེ་སྩལ་ན་ཕན། ། ཁྲི་སྤ་རྒྱསྣ། དང་མོ་ས་ཚེལ་དང་རྡོ་ཐལ་སྩལ་ན་ཕནོ། ། སྲིགསྣ་བཅསྟེ་ཆེད་ལངས། དག་པོ་ན་བཏབ། ། ཚེར་མོ་ན། དེ་བསྲིགསྣ་ཚྭ་བཟང་པོ་དང་། བ{ཆུ}གསྣ་ཕན། ། བཏབ་ན་སོར་བཞི་གསན། ད་བྱེར་ནི་ཧོ་སུའ་སོན་བརྡུངས་ཏེ་གྱི་ཆབ་དང་ཐུང་ན་ཕན། །”④ཞེས་པ་བཞིན། མར་གྱིས་མི་ཟོག་གཉིས་ཀྱི་ནད་སེལ་བ་ལ་ཕན་ནུས་ཁྱད་པར་ཅན་ཐོན་ཚུལ་ཤེས་ཏེ་སྐབས་རེར་སྨན་གྱི་དོད་དུ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་བཞིན་པ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ནས་བཟུང་དར་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ་བོ། །

དེ་མིན་འབྲུ་རིགས་ལའང་ཁམས་གསོའི་ནུས་པ་ལྡན་པ་ནི། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིངS.T756ཁྲོད།“མྱི་ཁྱི་སྨྱོན་གྱིས་ཟིན་པ་ལ། ། བོན་རུ་བགྱི་བ་སྨན་ཅབ་ལན་སམ་ཅུ་བགྱིས་ན… …ཉ་བཞི་དང་སྤྱང་ཁུའི་ཤ་ཚོག་ཕར་བགྱིས་པའི་ནང་དུ།བོ་ང་དཀར་པོ་དང་། ཡུངས་མ་ནག་པོ་ཡུངས་ནག་གི་འབྲུ་རིགས་ཤིག་སྟེ། སྣུམ་ནག་འབྱུང་བའི་འབྲུ་རིགས་པད་ཁ། བྲང་ཚ་བ་ལ་སྒོག་མ་སོགས་ཟ་མི་རུང་བ་དང་། ཡུངས་མ་སྲེགས་པ་ཟོས་ན་ཕན།”①ཞེས་ཡུངས་མ་དང་པད་ཁ། སྒོག་པ་སོགས་ཀྱི་སྨན་ནུས་གསལ་བཤད་བྱས་ཡོད་ལ། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིངp.t.1057ལས།“མྱི་ཞིག་ཚད་པས་བཏབ་ན། ཞག་སུམ་ཁ་འཚོས་ཤིག། དེར་ཡང་མྱི་ཐུབ། ན་ཞག། གཅིག་ཁ་འཚོས་ཤིག།། ངར་ཐུག་བགྱིས་པའྀ། ནང་ད་གླ་རྩི། སྲང་ཅིག་མན། འཇད། སྲང་ཕྱེད་ཡན་འཇད། རམས་ཕྱེ་དང་། འབྲས་དང་ཕྲུམ་ཕྱེ་དང་དགུ་གྲུས་དང་རྩ་རོང་དང་ས་མྱེད་ཚྀག་པའི་ཚྀག་མ། དྲེ་རྩི། སེར་པོ། རམ། མཉེས་པ་དེ་རྣམས། ངར་ཐུག་གི་ནང་དུ། སྩལ་ཏེ། ཡོད་པར་འཚལ་སྐོམ་དུ་ཡང་འཚལ་ན་རྩི།”② ཞེས་མི་ཞིག་ཚ་བ་རྒྱས་ན་རྫས་གཞན་དང་འབྲས་བསྲེས་འཐུང་ན་ཕན་ཚུལ་བཀོད་ཡོད་པ་རེད། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིངI.O.56,57ནང་དུ།“ཁ་ཟས་ཁོང་པ་ན་མྱི་ཆགས་ན། ། རྩེ་ཕྱེད་ཤོའི་ནང་དུ་གཡྲ་མ་མར་པོ་སྐོལ་ཏེ་དེའི་ནང་དུ་སྒོག་པའི་རྩ་བ་གཏེབས་ལ་པག་ཕྱེ་དང་། སྲིསྟེ་སྐོལ་ཅ་སྒ་བཏབ་ལ་ཀའུ་སུགསུ་ཚལ་ན་ཞེག་གསུམ་ན་སོས། ། པག་ཕྱེ་ནི་རྩམ་པ།གཡྲ་མ་ནི་གཡར་མ། གཡེར་མ།”③ཞེས་བཀོད་པ་འདི་ལས་མིའི་ཁོག་པ་མི་བདེ་ན་སྒོག་པ་དང་བག་ཕྱེ། ཅ་སྒ་སོགས་དུས་ངེས་མེད་དུ་ཟས་ན་ཕན་པར་བརྗོད་ཡོད། ད་དུང་རྨ་ཆུའི་འགྲམ་རྒྱུད་ཀྱི་མཚོན་བྱེད་འབྲུ་རིགས་ཁྲེ་ཡང་བོད་ལ་དར་བ་ནས་བོད་མིའི་རྒྱུན་ལྡན་འཚོ་བའི་རྒྱགས་ཟས་མ་ཟད། མིའི་མཆིན་པ་ན་བ་ལ་ཡང་སྨན་གྱི་ནུས་པ་ཐོན་ཚུལ་ནི་ཏུན་ཧོང་གསོ་རིག་ཡིག་ཆ་རུ།“ཆེན་པ་ན་བའྀ་སྨན་དཔྱད། ། ལྡ་བུག་ཚེ་ཕུལ་ཕེད། རྡུང་སྡེ་ཁྲེ‘ཙེང་ཤུ’④ཕུལ་གང་གྱི་ནང་དུ་བསོག་སྟེ། ། ཀའུ་སུགས་ཚལ་ན། བར་ཀན་སློན་ནའ་ཕན། །མྱི་སློན། ། ན་སྙང་ཀར་སྲེགསྣ་ཕན། །”⑤ཞེས་མིའི་མཆིན་པ་ན་བ་ལའང་འབྲུ་རིགས་ཁྲེ་ཕན་ཚུལ་བཀོད་ཡོད་དོ། །

མཇུག་སྡུད་པ།

བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་མངའ་ཐང་བསྐྱེད་དེ་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཕྱིན་པས། མི་དམངས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ལོངས་སྤྱོད་ཀྱང་དེ་བཞིན་ཇེ་ལེགས་སུ་ཕྱིན་ནས། སྟོད་སྨད་ཀྱི་ལྷོ་རྒྱུད་ཐམས་ཅད་དྲོ་ལ་འབྲུ་སྨིན་ཞིང་མཁར་ཁང་དང་རྨོས་ཞིང་འབྲེལ་བར་ཁྱབ་པ་དང་། བྱང་རྒྱུད་ཐམས་ཅད་བསིལ་ལ་དཀར་བཅུད་འཕེལ་ཏེ་སྦྲ་ཁྱིམ་དང་ཕྱུགས་འབྲོག་སྦྲེལ་མས་འཛིན་པའི་འཚོ་བ་གཏན་འཇགས་ཅན་གྲུབ་པ་རེད། གཞན་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ཁྲོད་ཀྱི་རི་དྭགས་རྒྱག་པའི་སྐོར་གྱི་ཁྲིམས་དང་། སྟོང་སར་གྱི་སྡེའི་ཚལ་ཞིང་སྐོར་གྱི་གྱོད་དོན། བླའི་ཆང་རྒྱུ་སོགས་འབྲུ་རིགས་འགྲོ་སོང་གི་རྩིས་ཐོ། སྟོན་དུས་ཕྱུགས་འཚོ་བའི་སྐོར་གྱི་བརྡ་ཡིག ལི་ཡུལ་ནས་ལོ་རེའི་ལོ་ཐང་སྐྱེལ་བའི་ཕོ་ཉ་མངགས་པའི་གནས་ཚུལ། ནས་སོན་བུ་ལོན་བཏང་བའི་བུན་ཡིག་སོགས་ལ་བརྟགས་ནའང་།

ཞིང་ཕྱུགས་ཀྱི་ལས་སྒོ་རིམ་གྱིས་འཐུས་ཇེ་ཚང་དུ་གྱུར་པ་དང་བསྟུན་ནས། གྲོ་ནས་འབྲུ་རིགས་ཀྱི་ཟས་སྣ་མང་ཞིང་ཤ་མར་འོ་ཞོའི་ཟས་བཅུད་འཛོམས་པ་དང་། ཟས་སྣ་དེ་དག་གི་ཕན་ནུས་དང་སྨན་དོད་ཀྱི་ནུས་པ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ནས་ལག་ལེན་དུ་བཏབ་པ་ནི་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་ཙམ་གྱི་སྤྱོད་ཡུལ་ལས་འདས་ཏེ་མངའ་འབངས་ཀུན་གྱི་སྤྱིར་བཏང་བའི་འཚོ་ཚིས་གཉེར་ལུགས་ཤིག་ཏུ་གྲུབ་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་བོ། །

* ཚེ་རིང་འཚོ། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་བོད་རིག་པའི་སློབ་གླིང2020ལོའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་རིག་པའི་རབ་འབྱམས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མ་ཡིན།

ཛ

① འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས་ཀྱིས་བསྒྱུར། ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་གསར་རྙིང་སོགས་སུ་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐོར། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:6.

② 王尧主编. 吐蕃金石录 [G]文物出版社，1982:98.

③ 王尧 陈践编著 吐蕃简牍综录 [G]北京文物出版社，1986:72.

④ ས་སྐྱ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན། རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1981:95.

③④⑤⑥ 王尧陈贱编著 吐蕃简牍综录 [G]北京文物出版社1986:72

ས་སྐྱ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན། རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1981:95

འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས།ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་གསར་རྙིང་སོགས་སུ་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐོར།[M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:6

王尧陈贱编著吐蕃简牍综录 [G]文物出版社，1986:73

འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས།ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་གསར་རྙིང་སོགས་སུ་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐོར།[M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:141

ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར། ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད།[M]བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988:170

དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ།ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། [M]བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014:92

དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ།ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2014:139

འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས།ཡིག་ཚང་མ་ཧྭ་རུས་སྦལ་དུ་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐོར། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018:12

པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། གླང་རུ་ནོར་བུ་ཚེ་རིང་། གཏམ་ཤུལ་དགའ་ཐང་འབུམ་པ་ཆེ་ནས་གསར་དུ་རྙེད་པའི་བོན་གྱི་གནའ་དཔེ་བདམས་བསྒྲིགས།[G] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་ཡིག་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007:1

郑炳林黄维忠敦煌吐蕃文献选辑 [M]民族出版社2011:18-21

王尧陈践吐蕃简牍综录 [M]文物出版社1986:36

ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས། [M] བོད་ལྗོང་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1987:33

郑炳林黄维忠敦煌吐蕃文献选辑 [M]民族出版社2011: 36

ཤེག་ནི་རྒྱ་སྐད་ཀྱི“硕”ཞེས་པའི་སྐད་དོད་དེ་གནའ་དུས་རྒྱའི་འབྲུ་རིགས་སོགས་འཇལ་བྱེད་ཀྱི་ཚད་གཞི་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ཤེག་གང་ནི་རྒྱ་འབོ10ཡིན། རྒྱ་ཤེག་ཞེས་འབོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་བོད་ཀྱིས་ཏུན་ཧོང་གི་ཡུལ་བཟུང་བའི་སྐབས་སུ་འཇལ་ཤོར་འདེགས་གསུམ་ལམ་ལུགས་གཉིས་མཉམ་དུ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད་པས་རྒྱ་བོད་ཀྱི་དབྱེ་བ་འབྱེད་པའི་ཆེད་དུ་སྔོན་ལ་རྒྱ་ཞེས་སྦྱར་བར་འདོད།

郑炳林 黄维忠 敦煌吐蕃文献选辑 社会经济卷 [M] 民族出版社 2013:22

ཁལ་ནི་འབྲུ་རིགས་སོགས་མང་ཉུང་གི་ཚད་འཇལ་བྱེད་ཅིག་སྟེ། ཁལ་གཅིག་ནི་བྲེ་ཉི་ཤུ་ཡིན་ལ། ནས་ཁལ་གཅིག་ནི་དེང་སང་གི་རྒྱ་མ25ཙམ་ཡིན།

སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། གསོ་རིག་སྨན་གྱི་ཁོག་དབུགས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2005:56

ལུའོ་པིང་ཧྥེན། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཡིག་ཆ་གཅེས་བསྡུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002:187

ལུའོ་པིང་ཧྥེན། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཡིག་ཆ་གཅེས་བསྡུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2002:180

ལུའོ་པིང་ཧྥེན། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཡིག་ཆ་གཅེས་བསྡུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002:206

ལུའོ་པིང་ཧྥེན། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཡིག་ཆ་གཅེས་བསྡུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002:141

ལུའོ་པིང་ཧྥེན། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཡིག་ཆ་གཅེས་བསྡུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002:150

ལུའོ་པིང་ཧྥེན། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཡིག་ཆ་གཅེས་བསྡུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002:203

ཙེང་ཤུ་ནི་རྒྱའི་ཡི་གེ་ཞིག་ཡིན་པ་འདྲ། ལྷག་པར་དུ་ཤུ་ནི་རྒྱའི་ཡི་གེ་“黍”དང་། ཙེང་ནི་སྩང་གི་འགྱུར་ཡིག་ཡིན་པ་འདྲ་སྟེ། སྩང་ནི་P.t.986 ནང་དུ་“粟”ཡིན་པར་བྲིས་ཡོད།

ལུའོ་པིང་ཧྥེན། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཡིག་ཆ་གཅེས་བསྡུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002:205

ལུའོ་པིང་ཧྥེན། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཡིག་ཆ་གཅེས་བསྡུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002:23