བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩོམ་གཤིས་ཀྱི་ཆགས་རིམ་གླེང་བ།

[གནད་བསྡུས] སྔ་རབས་རྩོམ་གཤིས་ཆགས་རིམ་སྐོར་ལ་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་གྱི་བསླབ་དེབ་འགའ་རེ་ནང་ན་རྩོམ་གཤིས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་དང་དེའི་གྲུབ་རྒྱུ་སོགས་ལ་གསལ་འགྲེལ་ཐུང་ངུ་རེ་བཀོད་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་དེའི་ཆགས་རིམ་དང་འཕེལ་རྒྱས་ལ་ཆེད་དུ་ཞིབ་འཇུག་གནང་བའི་ཆེད་རྩོམ་ཧ་ཅང་དཀོན་པའི་གནས་སུ་འདུག དེ་བས་དཔྱད་རྩོམ་འདིར་རྩོམ་གཤིས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་དེ་ཐོག་མར་མཁས་པ་སུ་ཞིག་གིས་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་ཇི་ལྟར་བཏོན་པ་དང་། གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་ཁྲོད་རྩོམ་པ་པོ་དག་ལ་ཐུན་མིན་གྱི་རྩོམ་གཤིས་རིམ་གྱིས་ཆགས་པ་གཞིར་བྱས། རྩོམ་གཤིས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ཆེན་པོ་གཉིས་ཀྱི་མཚོན་བྱེད་མི་སྣ་དང་དེའི་ཆགས་རིམ་ལ་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་རྒྱབ་རྟེན་དུ་བཅོལ་ནས་བསམ་བློ་དང་མཛེས་ཉམས་ཀྱི་ཆ་ནས་དཔྱད་པ་བཏང་ཡོད།

[གནད་ཚིག] རྩོམ་གཤིས། ས་སྐྱ་པཎྜིིཏ། ཆགས་རིམ།

གླེང་གཞི།

རང་ཅག་གི་རྩོམ་རིག་ལ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་གསར་རྩོམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་ཞིང། བརྩམས་ཆོས་ཐོག་མའི་དུས་ནས་བྱུང་བ་ལ། ལྷ་སྒྲུང་དང་གཏམ་རྒྱུད་སོགས་ཐུན་མོང་གིས་མཛད་པའི་དམངས་ཁྲོད་རྩོམ་རིག་མང་པོ་བྱུང་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་དེ་དག་ཐུན་མོང་གི་ཤེས་རིག་ཉིང་བཅུད་དུ་གྲུབ་པ་ལས་རྩོམ་པ་པོ་རང་རང་ལ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་གསར་རྩོམ་གཤིས་ཉམས་མེད་ལ། རྩོམ་པ་པོ་སོ་སོའི་རང་གཤིས་མངོན་ཐུབ་མེད་པ་སོགས་རྩོམ་གཤིས་གྲུབ་པའི་མཐུན་རྐྱེན་གྲུབ་མེད། དེ་བཞིན་ས་སྐྱ་པཎྜིཏའི《མཁས་པ་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ》ཞེས་བྱ་བས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གོ་གནས་འགངས་ཆེན་ཟིན་ཡོད་ཅིང། རྒྱ་གར་གྱི་སྙན་ངག་རིག་པའི་གཞུང《མེ་ལོང་མ》འདིའི་ཚིགས་བཅད་མི་ཉུང་བ་ཞིག་བོད་དུ་བསྒྱུར་པ་ལས་གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་ཁྲོད་བསམ་པའི་མོས་པ་དང་། མཛེས་དཔྱོད་ལྟ་བ། སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་སོགས་ལས་ངང་ངམ་ཤུགས་ཀྱིས་འདྲེས་ཤིང་ཐིམ་པ་སོགས་ལས་གསར་རྩོམ་གཤིས་ཉམས་གྲུབ་པ་ཡིན། འདིར་གོང་གི་རྒྱུ་དེ་དག་ལ་བརྟེན་ནས། རྩོམ་གཤིས་རིགས་ཆེན་པོ་གཉིས་བྱུང་བ་དང་སོ་སོའི་ཁྱད་ཆོས་ཅུང་གླེང་བར་བྱའོ། །

དང་པོ། རྩོམ་གཤིས་གཞུང་ལུགས་བྱུང་ཚུལ།

རྩོམ་གཤིས་ནི་དུས་སྐབས་རེ་རེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གྲུབ་ཚུལ་དང་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས། མཛེས་དཔྱོད་ལྟ་བ། ཆོས་ལུགས་དད་མོས་དང་སྒྱུ་རྩལ་ཐབས་ལམ་སོགས་རྩོམ་པ་པོའི་གསར་རྩོམ་ཀུན་སློང་དང་འབྲེལ་ནས་རྩོམ་གཤིས་མི་འདྲ་བ་བྱུང་བ་ཡིན། དེ་ནི་སྐྱེ་བོ་ཀུན་ལ་ལྡན་པ་མ་ཡིན་པར་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁོ་ལག་ཡོངས་སུ་རྫོགས་ཤིང་རང་སྟོབས་ཀྱི་གསར་རྩོམ་ནུས་པ་བླ་ལྷག་ལྡན་པ་ལ་ཆེད་དུ་མངའ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། ད་དུང་ཡུན་རིང་གསར་རྩོམ་བྱས་པའི་ཉམས་མྱོང་དང་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཐབས་ལམ་སོགས་ལས་བསྐྱེད་པའི་གསར་རྩོམ་གྱི་རང་གཤིས་ལ་ཟེར། དེ་ཡང་རྩོམ་གཤིས་ལ་ཡང་དག་པའི་མཚན་ཉིད་འཇོག་པ་ལ། རྩོམ་གཞུང་སྤྱི་བཤད་ལས“རྩོམ་རིག་གི་གཤིས་ཉམས་ཟེར་བ་ནི་རྩོམ་པ་པོའི་གསར་རྩོམ་གཤིས་ཉམས་དང་བྱེ་བྲག་གི་སྐད་ཆའི་གནས་བབ་ཀྱིས་བསྐྲུན་པའི་ཅུང་ཟད་གཏན་འཇགས་ཀྱི་སྐད་ཆ་སྤྱིའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ལ་བརྗོད་པ་ཡིན།”① ཞེས་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ནང་དོན་དང་རྣམ་པ་གཉིས་གཞི་གཅིག་ཏུ་འདྲེས་པ་ལས་བྱུང་བའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་དེ། མཛེས་དཔྱོད་ཀྱི་མཚོན་རྟགས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་གཤིས་ཉམས་ཡིན་པ་བརྗོད་ཡོད། དེ་ལ་ཡང“རྩོམ་གཤིས་ནི་བསམ་བློ་དང་ནང་དོན་ཁོ་ནའི་གནད་དོན་ཞིག་དང། སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རྣམ་པ་ཁོ་ནའི་གནད་དོན་ཞིག་མིན་ལ། ཐ་སྙད་དང་ཚིག་སྦྱོར་ཁོ་ནའི་གནད་དོན་ཞིག་ཀྱང་མ་ཡིན་པར། སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ནང་དོན་དང་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རྣམ་པ་གཉིས་འདྲེས་ཤིང་འཐིམ་པར་གྱུར་པ་ལས་མངོན་པའི་རྩོམ་མཁན་གྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་གསར་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལ་བཤད་པ་ཡིན།”② ཞེས་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ཉམས་མྱོང་དང་གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་ཁྲོད་བྱུང་བའི་ཅུང་གཏན་འཇགས་རང་བཞིན་གྱི་གཤིས་ལུགས་ཤིག་ལ་ངེས། བོད་ལ་མཚོན་ནའང་དུས་སྔ་མོ་ཞིག་ནས་རྩོམ་པའི་སྲོལ་དར་ཡོད་ལ། ཡིན་ནའང་རྩོམ་གཤིས་ནི་ཐོག་མ་ཉིད་ནས་ཡོད་པ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་རྩོམ་རིག་ཉིད་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་མེད་པ་ནས་ཡོད་པ་དང་ཡོད་པ་ནས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་སོང་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ངེས་ཅན་ཞིག་ལ་བརྟེན་ནས་རྩོམ་པ་པོའི་གསར་རྩོམ་ཉམས་མྱོང་ལས་བྱུང་བའི་འབྲས་བུར་ངེས།

“སྒྲ་དང་སྙན་ངག་སྡེབ་སྦྱོར་མངོན་བརྗོད་དང་། །ཟློས་གར་རྣམས་ལ་རིག་གནས་ཆུང་ངུའམ། ། ཐ་སྙད་རིག་པའི་གནས་ལྔར་གྲགས་པ་རྣམས། ། ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་ཡན་ལ་མ་དར་ཞིང་། །”③ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་ས་པཎ་གྱི་མཁས་འཇུག་མ་བྱུང་ཡར་སྔོན་ལ། བོད་དུ་རྩོམ་ཇི་ལྟར་འབྲི་བའི་གཞུང་དང་རྩོམ་པའི་ཚུལ་གསལ་བོར་བསྟན་པའི་བསྟན་བཅོས་བྱུང་མེད། དེ་བས་གཞུང་འདི་ནི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་བསྟན་བཅོས་ཐོག་མའམ་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་བྱུང་བའི་འཆད་རྩོམ་རྩོད་གསུམ་གྱི་གཞུང་ཐོག་མའང་ཡིན། མེ་ལོང་མར་ཐོག་མར་སློབ་གཉེར་དང་དེ་ནས་ཆ་ཚང་བར་བོད་དུ་འགྱུར་བའི་གོ་རིམ་ནི་མེ་ལོང་མ་བོད་དུ་དར་བའི་རིམ་པ་ཡིན་ལ་རྩོམ་གཤིས་གྲུབ་པའི་གོ་རིམ་ཡང་ཡིན།

སྤྱིར་མེ་ལོང་མ་ལས་བསྟན་པའི་རྩོམ་གཤིས་བཤད་སྐབས“ཕན་ཚུན་དབྱེ་བ་ཕྲ་མོ་ཅན། ། ཚིག་གི་ལམ་ནི་དུ་མ་ཡོད། ། དེ་ལ་བེེ་དརྦྷ་དང་ནི། ། གོོ་ཌའི་ཁྱད་པར་གསལ་བར་བརྗོད། །”④ཅེས་རྒྱ་གར་མཁས་པའི་སྙན་ངག་སྦྱོར་ཚུལ་གྱི་སྒོ་ནས་དབྱེ་ན་ཤར་ལྷོ་གཉིས་སུ་དབྱེ་ཞིང་། ཚིག་དྭངས་ཤིང་གསལ་བའི་ཉམས་འདོན་སྟངས་ནི་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོའི་ལུགས་ཏེ། ལྷོ་ཕྱོགས་བེེ་དརྦྷའི་ལུགས་ཡིན། གོ་དཀའ་བའམ་ཁ་དམ་པའི་ཉམས་འདོན་སྟངས་ནི་སློབ་དཔོན་ནག་མོ་ཁོལ་གྱི་ལུགས་ཏེ། ཤར་ཕྱོགས་གོོ་ཌ་པའི་ལུགས་ཡིན། རང་ཅག་བོད་ལ་མཚོན་ནའང་ས་སྐྱ་པཎྜིིཏ་དང་། ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ། རྗེ་ཙོང་ཁ་པ། བོ་དོང་པཎ་ཆེན་འཇིགས་བྲལ། རྒྱལ་མཆོག་བསྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། པཎ་ཆེན་དཔལ་ལྡན་ཡེ་ཤེས། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་སོགས་ནི་ལྷོ་པའི་ལུགས་ཏེ་ཚིག་སྦྱོར་གསལ་ཞིང་གོ་སླ་ཅན་གྱི་ཁ་ལྷོད་པའི་ལུགས་ཡིན། ཞང་ཞུང་ཆོས་དབང་གྲགས་པ་དང་མཁས་གྲུབ་རྗེ། རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ། བོད་མཁས་པ། རིན་སྤོངས་པ་བཅས་ནི་ཚིག་སྦྱོར་ཅུང་གོ་དཀའ་བ་སྟེ་ཁ་དམ་པའི་ལུགས་ལ་འཇུག་པ་ཡིན། དེ་མིན་མེ་ལོང་མ་ནི་བོད་ཀྱི་གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་ལས་བྱུང་བ་མ་ཡིན་ཏེ་གཞན་ནས་བསྒྱུར་བ་ཡིན་ཟེར་ན། བདེན་མོད། མེ་ལོང་མའི་གཞུང་མ་འགྱུར་ཡར་སྔོན་ལ་གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་ལ་གཞུང་ལུགས་སྟེང་ནས་སྤྱི་སྡོམ་ནུས་པ་བླ་ལྷག་བཏོན་ཡོད། ལྷག་ཏུ་བོད་སྐད་ལ་བསྒྱུར་ནས་འཆད་ཉན་རྒྱ་ཆེར་སྤེལ་བས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་གཞུང་གི་རྣམ་པར་གྲུབ་པ་ཡིན།

མདོར་ན་ས་པཎ་མཆོག་གིས་རྒྱ་གར་གྱི་རྩོམ་གཞུང་ཐོག་མར་བོད་ལ་ངོ་སྤྲོད་མཛད་པ་ལས་རྩོམ་གཤིས་འབྱུང་བར་རྨང་གཞི་ལེགས་པོ་བཏིང་ཡོད་ལ། བོད་རང་གི་གསར་རྩོམ་འཕེལ་རིམ་ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་སྒུལ་ཤུགས་ཐེབས་ཏེ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རྩོམ་གཤིས་འབྱུང་བར་མཐུན་རྐྱེན་ལེགས་པོ་བསྐྲུན་ཡོད།

གཉིས་པ། སྔ་རབས་རྩོམ་གཤིས་ཆགས་རིམ།

གོང་ནས་ས་པཎ་གྱི་མཁས་འཇུག་ལས་སྙན་ངག་མེ་ལོང་མའི་ནང་དོན་མི་ཉུང་བ་ཞིག་བོད་དུ་བསྒྱུར་ནས་ངོ་སྤྲོད་དང་འགྲེལ་བཤད་མཛད་ཡོད་པ་བཤད་ཟིན། འདི་ནས་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་དུས་མཇུག་ཏུ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་ཤོང་ལོ་ཙཱ་པ་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་མཚན་ལ་བཀའ་ཕབ་ནས་ས་སྐྱ་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་པཎྜིིཏ་ལཀྵྨཱ་ཀ་ར་དང་ལྷན་དུ་གཞུང་འདི་ཐོག་མར་ཆ་ཚང་བར་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར། དེའི་རྗེས་སུ་ཞ་ལུ་ཆོས་སྐྱོང་བཟང་པོས་སྙན་ངག་མེ་ལོང་གི་རྒྱ་དཔེ་རྙིང་བ་དང་རྒྱ་འགྲེལ་གྱི་གཞུང་ལ་གཏུགས་ཏེ་དག་བཅོས་དང་མཆན་བུ་འགའ་ཡང་འདེབས་པར་མཛད་དེ་བཤད་ཁྲིད་ཀྱང་ལེགས་པར་གནང་བར་གྲགས། དེ་མིན་བོད་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་མཛད་པའི་སྙན་ངག་མེ་ལོང་གི་འགྲེལ་བ་དང་དཔེར་བརྗོད་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་སོགས་མང་པོ་བྱུང་ཡོད་ལ་གྲངས་ཚད་ཀྱི་ཆ་ནས“89”①ཞེས་དུང་དཀར་ཚང་གི་སྙན་ངག་ལ་འཇུག་ཚུལ་ཚིག་རྒྱན་རིག་པའི་སྒོ་འབྱེད་ཀྱི་མཇུག་ཏུ་གསལ། བོད་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་བློ་གྲོས་དང་རྣམ་དཔྱོད་ཀྱི་རྩལ་ལ་བརྟེན་ནས་མཛད་པའི་འགྲེལ་བ་དང་དཔེར་བརྗོད་སྣ་ཚོགས་ཆར་ཤུལ་གྱི་ཤ་མོ་བརྡོལ་བ་བཞིན་དུ་གཅིག་རྗེས་གཉིས་མཐུད་དུ་བྱུང་བ་དང་ཆབས་ཅིག བརྩམས་ཆོས་ཀྱང་མང་པོ་བྱུང་ནས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཚིག་རྒྱན་སྦྱོར་ཚུལ་གྱི་བསྟན་བཅོས་ཀྱང་གྲངས་ལས་འདས་པ་བྱུང་ཡོད། མཁས་པ་རང་རང་གི་ཐུགས་གཤིས་སོགས་ལ་རྐྱེན་བྱས་ནས་བོད་ལ་ཡང་ཁ་དམ་ལྷོད་ཀྱི་རྩོམ་གཤིས་ཆེན་པོ་གཉིས་གྲུབ་པ་དང་ཕྱིས་འབྱུང་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་དེ་བས་ཀྱང་མངོན་གསལ་དུ་གྱུར་ཡོད། དེ་བཞིན་རྩོམ་པ་བཟང་ངན་ཡང་སྙན་ངག་གི་ཚིག་སྦྱོར་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་སྟེང་ནས་ངོས་འཛིན་བྱེད་བཞིན་ཡོད་ལ་རྟོགས་བརྗོད་དཔག་བསམ་འཁྲི་ཤིང་ལས། མཁས་པ་ཉིད་ནི་མེད་ན་བློ་གྲོས་རྣམས་ཉམས་མི་རྣམས་འཚོ་བ་དོན་ཡོད་མིན། ། མཚུངས་མེད་རྒྱས་པའི་སྙན་ངག་མེད་ན་མཁས་པ་ཉིད་ནི་ནེ་ཙོའི་ཀློག་དང་མཚུངས། ། ཞེས་པ་ལྟར་སྙན་ངག་གི་ཉམས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་རྩོམ་གཤིས་ལས་བོད་ལ་སྙན་ངག་གི་རིག་པ་རྒྱ་ཆེར་དར་བ་མཚོན། དེ་བཞིན་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་དབྱངས་ངེས་པ་དང་གསལ་བྱེད་ངེས་པ། སྒྲ་རྒྱན་སོགས་ཀྱི་རིག་པའི་མཚོན་ཐབས་སྤྱད་ནས་ཀ་རྩོམ་ཞེས་པའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་རྩོམ་སྟངས་ཁྱད་པར་ཅན་ལས་རྩོམ་རིག་ལ་སྔ་ན་མེད་པའི་བྱས་རྗེས་རླབས་ཆེན་བཞག་ཡོད། རིམ་བཞིན་ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ་དང་རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་སོགས་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རྩོམ་གཤིས་གླེང་བར་བྱའོ། །

ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ་དྲི་མེད་འོད་ཟེར(1308-1363)གྱི་སྙན་རྩོམ་ལ་མཚོན་ན། ལེགས་པར་གདམས་པ་ལྷའི་རྔ་བོ་ཆེ་ལྟ་བུའི་གཏམ་དང་པོ་ཏ་ལ་ཀུན་ཏུ་དགའ་བའི་གཏམ། ངང་བའི་དྲིས་ལན་སྤྲིན་གྱི་སྙིང་བོ་སོགས་རྒྱ་ཆེར་མཛད་ཡོད། པོ་ཏ་ལ་ཀུན་ཏུ་དགའ་བའི་གཏམ་ལས“རི་ངོགས་ཡངས་པའི་ལྗོན་ཤིང་རྣམས་ནི་དགའ་བས་བྲོ་གར་བྱེད་པ་བཞིན། ། ཤང་ཤང་སྨན་ལྗོངས་མེ་ཏོག་རྣམས་ནི་འཛུམ་པའི་མདངས་རབ་གསལ་བ་བཞིན། ། འཁྲི་ཤིང་ཁྲོད་ཀྱི་བྱ་ཚོགས་རྣམས་ནི་སྙན་པའི་བསྟོད་དབྱངས་ལེན་པ་བཞིན། ། ཆུ་རྒྱུན་གཙང་མའི་ན་ཆུང་རྣམས་ནི་ལྦུ་ཕྲེང་དོ་ཤལ་འཛིན་པ་བཞིན། །”① ཞེས་རབ་རྟོག་གསལ་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ། ཡང་ན“ཙནྡན་བསིལ་བའི་ཁ་ཡི་སྦུབས་བསྐྱོད་སྙན་དྲུང་བུང་བ་འཕུར་ལྡིང་ཞིང་། ། ནོར་བུའི་དོ་ཤལ་སྐེད་ངོས་ལ་རེག་འབྲས་བུའི་ཆུན་འཕྱང་འཛིན་མའི་ཚོགས། ། ལོ་འདབ་གསར་བའི་སྟོད་གཡོགས་དང་བཅས་ཡལ་གའི་ལག་རྩེད་དུད་པ་ཡིས། ། མེ་ཏོག་ཕྲེང་བའི་གཡབ་མོས་འདེབས་ཤིང་དེ་རིང་བདག་ཅག་བསུ་བ་འདྲ། །”②ཞེས་ཁོང་གི་སྙན་ངག་ལ་སེམས་ལྡན་རབ་བཏགས་དང་སེམས་མེད་རབ་བཏགས། རང་བཞིན་བརྗོད་པ། གཟུགས་རྒྱན་དང་སྒྲ་རྒྱན་སོགས་མཚོན་ཐབས་སྤྱད་ནས་གསར་གཏོད་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་ལག་ལེན་རྒྱ་ཆེར་སྤེལ་བ་ལས་ཁོང་ནི་ཐོག་མར་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རྩོམ་གཤིས་གྲུབ་པར་ངོས་འཛིན་བྱས་ཆོག་པར་སྙམ།

རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ནི(1357-1419)ནི། དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་དུས་དཀྱིལ་དུ་འཁྲུངས་པས་སྙན་ངག་གི་རྩོམ་གཤིས་འདི་ཉིད་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བའི་དུས་དང་ཁེལ་འདུག ཡིན་ཡང་ཁོང་གི་གསར་རྩོམ་དང་སྒྱུ་རྩལ་འཚོལ་སྙེག་ཁྲོད་སྙན་རྩོམ་དག་ལ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་གཤིས་ཉམས་གྲུབ་འདུག ཁོང་གིས་རྟག་ཏུ་ངུའི་རྟོགས་བརྗོད་དང་དབྱངས་ཅན་མའི་བསྟོད་པ་སོགས་བརྩམས་ནས་སྙན་ངག་གམ་རྩོམ་རིག་གི་ཆ་ལ་ཕྱག་རྗེས་བསུབ་ཏུ་མེད་པ་བཞག་ཡོད་ལ། ཁོང་གི་སྙན་ངག་ལ་དུས་རབས་ཀྱི་སྔ་ཕྱིའི་བར་མཚམས་གང་ནས་བལྟས་ཀྱང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་མཛེས་ཉམས་ཀྱིས་ཕྱུག་ཡོད། འཇམ་དབྱངས་བསྟོད་སྤྲིན་རྒྱ་མཚོ་ལས།“ཁྱོད་སྐུ་རི་དབང་ཇི་བཞིན་མཐོ་ཞིང་དྲང། །ནྱ་གྲོའི་ལྗོན་པ་རྒྱས་ལྟར་ཆུ་ཞེང་གབ། ། བཙོ་མའི་གསེར་ལྟར་དག་ཅིང་གསལ་བ་ཡི། ། པགས་པའི་མདོག་ནི་ལེགས་ཤིང་སྲབ་ལ་འཇམ། ། རྒྱལ་མཚན་ཏོག་ལྟར་སྤྱི་གཙུག་གནས་སུ་ནི། ། རིང་འཇམ་གནག་སྣུམ་ག་པའི་རལ་བ་ཡི། །ཐོར་ཅོག་མཛེས་པར་བཅིངས་པའི་ཟུར་བུ་ནི། ། ཟུར་ཕུད་ལྔ་ལྡན་ཅུང་ཟད་གཡོན་དུ་འཕྱང་། །”③ ཞེས་པ་ལྟ་བུ་ལས། རྩོམ་པ་པོའི་སྣང་བརྙན་ལ་བརྟེན་ནས་བསྟོད་བྱའི་ཡུལ་དུ་གྱུར་པའི་འཇམ་དབྱངས་ཀྱི་ཞལ་དེ་ཁ་གསལ་ཞིང་གོ་བདེ་བའི་ཚིག་གིས་གསོན་ཉམས་ལྡན་པར་བྲིས་པ་ལས་སྣང་ངོར་མཛེས་པ་ཞིག་བསྐྲུན་ཡོད།

དེ་མིན་རྟག་ངུའི་རྟོགས་བརྗོད་ལས“རྒྱུ་སྐར་ཁྲོད་ན་ཀུ་མུད་གཉེན་ལྟར་མཐོང་བ་ཙམ་གྱིས་གདུང་བ་སེལ། །རི་དྭགས་ཁྲོད་ན་སེང་གེ་ལྟ་བུར་འཁོར་དུ་འཇིགས་པ་ཀུན་དང་བྲལ། ། གླིང་བཞིའི་དབུས་ན་ལྷུན་པོ་ཇི་བཞིན་དགེ་མཚན་དུ་མས་ཀུན་ནས་བརྗིད། ། རིང་མོ་ཞིག་ནས་ཡང་ཡང་ཡིད་ལ་གཅགས་པའི་ཆོས་འཕགས་དེ་ཡིས་མཐོང་། །”①ཞེས་པ་འདི་ལས་གྲོང་ཁྱེར་སྤོས་ལྡན་ལ་འབྱོར་བ་ན་རྟག་ཏུ་ངུས་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་ཆོས་འཕགས་ཀྱིས་སྐྱེ་བོའི་ཚོགས་ལ་ཆོས་སྟོན་བཞིན་པའི་ཚུལ་དེ་ཞིབ་འབྲི་མཛད་པ་ཡིན་ལ། སྡེབ་སྦྱོར་ལེགས་ཤིང་ཉམས་འགྱུར་སྟོང་ལྡན་གྱིས་སྤྲས་ལ་རང་བཞིན་ལྷུན་གྱིས་མཛེས་པར་གྲུབ་པ་ལྟར་སྣང་། དེ་མིན་རབ་རྟོག་གི་སྒོ་ནས་བརྗོད་པ་དང་རྟོག་པ་འཆར་ཡུན་རིང་ལུགས་ཀྱི་འདུ་འགོད་རྣམ་པར་འགྱུ་བའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་དུ་མས་ཕྱུག་ཡོད།

གཙོ་བོ་དོན་ལ་གཞོལ་ཆེ་ཞིང་གནད་ལ་འབབ་པ་བཅས་བསམ་བློའི་དོན་སྙིང་དང་མཛེས་ཉམས་ཀྱིས་ཡོངས་སུ་ཕྱུག་པའི་ཁ་ལྷོད་པའི་རང་བཞིན་གྱི་རྩོམ་གཤིས་རྣམ་པ་ཡིན།

ཁ་དམ་ཞིང་བརྗིད་ཉམས་གཙོར་འདོན་པ་ལ། ཞང་ཞུང་ཆོས་དབང་གྲགས་པའི་རཱ་མ་ཎའི་རྟོགས་བརྗོད་ལྟ་བུ་སྟེ། དཔེར་ན།“འཛིན་མ་རུས་པའི་གོས་དཀར་ཅན། ། བར་བར་ཁྲག་གི་ལྟེང་ཀ་འཁྱུལ། ། ལ་ལར་ཁྲག་རྒྱུན་དྲོད་མོ་འབབ། ། རྒྱུ་མའི་དོ་ཤལ་ཅན་དེ་དག ། མཆེ་བ་རིང་པོས་ནུ་མ་གཉིས། ། འདྲལ་དོགས་མགྲིན་པ་འདེགས་ཤིང་རྒོད། ། དྲག་ཤུལ་སྤྱོད་པའི་ས་དེ་ཡིས། ། གཤིན་རྗེའི་གྲོང་ལ་བག་ཡོད་སྦྱིན། །”②ཞེས་མི་སྡུག་པའི་ཉམས་དང་རབ་རྟོག་དོགས་སྒྲ་ཅན། འཇིགས་རུང་གི་ཉམས་སོགས་ཚིག་ལ་སྡུད་ཆེ་ཞིང་སྦྱོར་བ་དམ་པ་བཅས་རྟོག་པ་འཆར་ཡུན་རིང་ལུགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པར་ཐོན་ཡོད་པ་མ་ཟད།ད་དུང་མགོ་ནས་མཇུག་བར་དུ་ཉམས་ལྡན་གྱི་རྒྱན་དང་། འཁྱོག་བརྗོད་སོགས་ཚིག་ལ་བརྗིད་ཉམས་ལྡན་པ་བཅས་གོ་དཀའ་བའི་རང་བཞིན་གྱིས་ཁ་དམ་པའི་རྩོམ་གཤིས་མངོན་ཡོད།

མཇུག་སྡོམ།

རྩོམ་གཤིས་ནི་རྩོམ་པ་པོ་སོ་སོའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་ཁྲོད་ཀྱི་རང་གཤིས་ལ་བྱ་ཞིང་།རྩོམ་གཤིས་ནི་རྩོམ་རིག་ཐོག་མར་མགོ་འབུས་པ་ཉིད་ནས་བྱུང་ཞིང་གྲུབ་པ་ཞིག་མིན་ལ། རྩོམ་རིག་རང་སྟེང་ལ་བྱུང་འཕེལ་གྱི་གོ་རིམ་ལྡན་པ་ཇི་བཞིན་རྩོམ་གཤིས་ལའང་གྲུབ་རིམ་ངེས་ཅན་ཞིག་ལྡན་པ་ཡིན། དེ་བཞིན་རྩོམ་གཤིས་འདི་ཉིད་སྙན་ངག་མེ་ལོང་མའི་དར་ཁྱབ་དང་རྩོམ་སྟངས་ཀྱི་ཁྲིད་སྟོན་འོག་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། མཁས་པ་དག་གི་གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་ཁྲོད་ཕན་ཚུན་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་དང་ལད་མོ་བྱས་པའང་གདོན་མི་ཟའོ། ། འདིར་བོད་ཀྱི་རྩོམ་བྱུང་ལོ་རྒྱུས་ལྟར་རྩོམ་གཤིས་གྲུབ་པའི་རིམ་པ་དང་རྩོམ་གཤིས་རིགས་ཆེན་པོ་གཉིས་སུ་ཕྱེ་རྗེས་དེ་ལས་ཚབ་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྩོམ་པ་པོ་འགའ་ཞིག་གི་རྩོམ་གཤིས་གྲུབ་རྐྱེན་དང་དེ་ལས་མངོན་པའི་ཁྱད་ཆོས་སོགས་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་ཡོད། ཡིན་ཡང་རྩོམ་མཁན་རང་གི་བློ་སྟོབས་ཀྱི་དབང་གིས་མ་རྟོགས་གོ་འཛོལ་གྱི་ཆའང་མང་དུ་མཆིས་སྲིད་པས། ཀློག་མཁན་དག་གིས་དགོངས་འཆར་ལྷུག་བརྗོད་གནང་རོགས་ཞུ། །

* ལྷ་འབུམ་རྒྱལ། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་བོད་རིག་པའི་སློབ་གླིང་གི2020ལོའི་རབ་འབྱམས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མ་ཡིན།

① ཀླུ་རྒྱལ་ཐར། རྩོམ་གཞུང་སྤྱི་བཤད། [M] ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013:101.

② རིན་ཆེན་བཀྲ་ཤིས། རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་གྱི་རྣམ་བཤད། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1998:126.

③ འདར་སྟོད་པ་དགྲ་འདུལ་དབང་བོ། ཐ་སྙད་རིག་གནས་ལྔའི་བྱུང་ཚུལ་ཞེས་བྱ་བ། [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997:285.

④ འཇུ་མི་ཕམ་རྣམ་རྒྱལ་རྒྱ་མཚོ། སྙན་ངག་མེ་ལོང་དང་བོད་མཁས་པའི་འགྲེལ་བ་བཞུགས་སོ། ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013:5.

① རྒྱ་ཡེ་བཀྲ་བྷོ། བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྐལ་བཟང་མིག་སྒྲོན། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016:149

ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་དང་ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ། བར་ཆ། [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2003:140-141

① འཇུ་མི་ཕམ་རྣམ་རྒྱལ་རྒྱ་མཚོ། སྙན་ངག་མེ་ལོང་དང་བོད་མཁས་པའི་འབྲེལ་བ་བཞུགས་སོ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013:5

① དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། སྙན་ངག་ལ་འཇུག་ཚུལ་ཚིག་རྒྱན་རིག་པའི་སྒོ་འབྱེད། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019:618

① གླག་བླ་ཆོས་འགྲུབ་དང་ཆོས་གྲགས་བཟང་པོ། ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པའི་རྣམ་ཐར། [M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1994:170

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:233

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:233

① མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ཞིབ་འཇུག་གླིང་། རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། དེབ་དང་པོ། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016:15

① སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་། རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་བཞུགས་སོ། དེབ་གསུམ་པ། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:50

① ཆོས་འཁོར་མགོན་པོ་དོན་འགྲུབ། རྗེ་དྲན་འཇམ་དབྱངས་མཉེས་པའི་མཆོད་སྤྲིན། (རྣམ་སྲས། རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ཆེན་པོའི་མི་གཤིས་ཀྱི་མཛེས་པ་ལས་འཕྲོས་ཏེ་སྙན་རྩོམ་གྱི་མཛེས་ཉམས་གླེང་བ། ) [M] ཡུན་ནན་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019:197

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:285

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:417

① དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། སྙན་ངག་ལ་འཇུག་ཚུལ་ཚིག་རྒྱན་རིག་པའི་སྒོ་འབྱེད། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019:618.

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:233

① མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ཞིབ་འཇུག་གླིང་། རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། དེབ་དང་པོ། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016:15

① སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་། རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་བཞུགས་སོ། དེབ་གསུམ་པ། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:50

① ཆོས་འཁོར་མགོན་པོ་དོན་འགྲུབ། རྗེ་དྲན་འཇམ་དབྱངས་མཉེས་པའི་མཆོད་སྤྲིན། (རྣམ་སྲས། རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ཆེན་པོའི་མི་གཤིས་ཀྱི་མཛེས་པ་ལས་འཕྲོས་ཏེ་སྙན་རྩོམ་གྱི་མཛེས་ཉམས་གླེང་བ། ) [M] ཡུན་ནན་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019:197

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:285

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:417

① ② བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:233.

③ སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་། རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་བཞུགས་སོ། ། དེབ་གསུམ་པ། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:50.

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:233

① མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ཞིབ་འཇུག་གླིང་། རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། དེབ་དང་པོ། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016:15

① སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་། རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་བཞུགས་སོ། དེབ་གསུམ་པ། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:50

① ཆོས་འཁོར་མགོན་པོ་དོན་འགྲུབ། རྗེ་དྲན་འཇམ་དབྱངས་མཉེས་པའི་མཆོད་སྤྲིན། (རྣམ་སྲས། རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ཆེན་པོའི་མི་གཤིས་ཀྱི་མཛེས་པ་ལས་འཕྲོས་ཏེ་སྙན་རྩོམ་གྱི་མཛེས་ཉམས་གླེང་བ། ) [M] ཡུན་ནན་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019:197

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:285

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:417

①② བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:285.417.

ཆོས་འཁོར་མགོན་པོ་དོན་འགྲུབ། རྗེ་དྲན་འཇམ་དབྱངས་མཉེས་པའི་མཆོད་སྤྲིན། (རྣམ་སྲས། རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ཆེན་པོའི་མི་གཤིས་ཀྱི་མཛེས་པ་ལས་འཕྲོས་ཏེ་སྙན་རྩོམ་གྱི་མཛེས་ཉམས་གླེང་བ། ) [M] ཡུན་ནན་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019:197

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:285

① བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་དང་བསོད་ནམས་རྩེ་མོ། གངས་ལྗོངས་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་གསེར་གྱི་སྦྲམ་བུ། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015:417