ཁ་ཐར་། བྱེ་ཐང་གི་མུ་ཏིག་རྡོག་གཅིག

ཁ་ཐར་ཞེས་པ་ནི་ཨ་རབ་སྐད་ལས་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བར་གྲགས་ཤིང་། སྐད་ཁུངས་ལྟར་ན་ཆུ་ཐིགས་དང་ཆར་ཐིགས་ཀྱི་དོན་དུ་འགྲེལ། ཁ་ཐར་ཕྱེད་གླིང་གི་སྤྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་གྱི་མཐའ་མཚམས་བཅུ་ཆའི་གཅིག་ཨ་རབ་ཕྱེད་གླིང་གི་སྐམ་ས་དང་འབྲེལ་བ་ལས། མཐའ་མཚམས་གཞན་དག་ནི་ཁ་ཟིག་མཚོ་ཁུག་དང་འདབས་འབྲེལ་དུ་གནས་ཤིང་། རྒྱ་མཚོས་ཡོངས་སུ་བསྐོར་བས་ཆུ་ཐིགས་ཀྱི་དབྱིབས་དང་ཀུན་ནས་མཚུངས། ཁ་ཐར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་རྒྱ་ཁྱོན་ཤིན་ཏུ་ཆུང་སྟེ་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ཁྲི་གཅིག་ལྷག་ལས་མེད། ཁ་ཐར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་གནས་ཕལ་མོ་ཆེར་ཚ་ཁུལ་གནམ་གཤིས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པས་ལོ་ཧྲིལ་པོར་ཆར་ཆུ་ཉུང་ཞིང་ཆུའི་ཐོན་ཁུངས་དཀོན། ཞིང་ལས་དང་འབྲོག་ལས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཆ་རྐྱེན་ཞན་པས་ཞིང་ཕྱུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ཕྱིར་འཚོང་ཐོན་རྫས་ཀྱང་ཤིན་ཏུ་ཉུང་། ཡིན་ནའང་ཁ་ཐར་གྱི་རྡོ་སྣུམ་དང་རང་བྱུང་སོལ་རླངས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ཤིང་། ལྷག་དོན་ཁ་ཐར་གྱི་འདབས་འབྲེལ་མཚོ་ཁུག་མང་པོར་ཡང་རྡོ་སྣུམ་སོགས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་མང་བས་འབྱོར་ཕྱུག་ལྡན།

ཁ་ཐར་གྱི་རྒྱལ་ས་ནི་དྷོ་ཧ་ཡིན་ཞིང་། ཁ་ཐར་ཕྱེད་གླིང་གི་ཤར་མཚོའི་འགྲམ་རྒྱུད་དུ་ཡོད། ངྷོ་ཧ་ནི་ཁ་ཐར་གྱི་ཆབ་སྲིད་དང་། དཔལ་འབྱོར། རིག་གནས། འགྲིམ་འགྲུལ་བཅས་ཀྱི་ལྟེ་གནས་ཡིན་པར་མ་ཟད། ཁ་ཐར་གྱི་བཟོ་ལས་གླིང་ཁུལ་ཆེན་པོ་གསུམ་གྱི་ཡ་གྱལ་ཏེ་ངྷོ་ཧ་བཟོ་ལས་གླིང་ཁུལ་ཡང་གནས་དེར་ཡོད།

ཁ་ཐར་ཕྱེད་གླིང་གི་ས་དབྱིབས་སྤྱིའི་ཆ་ནས་ནུབ་མཐོ་ཞིང་ཤར་དམའ་བའི་ཚུལ་དུ་གནས་ཤིང་།

རང་བྱུང་ས་ཁམས་དང་ས་དབྱིབས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྟར་ན། ཁ་ཐར་ཕྱེད་གླིང་ནི་ལྷོ་རྒྱུད་བྱེ་ཐང་དང་བྱེ་སྒང་། ནུབ་རྒྱུད་རི་མ་ཐང་དང་རི་སྒང་། ཤར་རྒྱུད་ཀྱི་མཚོ་རྒྱུད་འདམ་གཞུང་དང་བ་ཚྭ་ཅན་གྱི་བདེ་ཐང་།

དབུས་རྒྱུད་བྱེ་ཐང་མཐོ་སྒང་། ཤར་བྱང་ཁུལ་གཤོང་ས་བཅས་ས་དབྱིབས་མི་འདྲ་བ་ལྔ་ཙམ་དུ་ཕྱེ་ཆོག་པ་དང་། ས་གནས་མང་པོར་ཤ་མོའི་དབྱིབས་ཅན་གྱི་རླུང་ཟད་བྲག་རྡོ་དང་ཁྱད་མཚར་བའི་རྡོ་ཐལ་བྲག་རྡོ་མང་པོ་མཐོང་དུ་ཡོད། ཁ་ཐར་ཕྱེད་གླིང་དུ་ལྗོན་ཤིང་ཤིན་ཏུ་ཉུང་ཞིང་། ཁོད་ཆུང་བའི་རྩྭ་ས་དང་ནགས་ཚལ་ཕལ་མོ་ཆེ་བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་གཤོང་སར་ཡོད། དབུས་རྒྱུད་ཀྱི་ས་ཁུལ་མང་ཆེ་བ་བྱེ་ཐང་ཡིན་ཞིང་། དོང་ཆུའི་འགྲམ་དུ་སྤང་ལྗོངས་རེ་འགའ་ཡོད་ནའང་རྩི་ཤིང་མང་ཆེ་བ་རྔ་མོང་བཟའ་རྒྱུ་དགའ་བའི་ཚེར་མའི་རིགས་ཡིན། ཁ་ཐར་དུ་རང་བྱུང་དུ་གྲུབ་པའི་གཙང་པོ་དང་མཚེའུ་མེད་ནའང་། ཆར་ཆུ་མོད་པའི་དུས་ཚིགས་སུ་བྱེ་ཐང་གི་གཤོང་སར་བ་ཚྭ་ཅན་གྱི་གཙང་པོ་དང་ཚྭ་ཆུའི་མཚེའུ་ཆགས་སྲིད། ཁ་ཐར་གྱི་རི་སྐྱེས་སྲོག་ཆགས་ལ་གཙོ་བོ་བྱེ་ཐང་གི་རི་བོང་དང་། ཨ་རབ་ཀྱི་ཝ་དམར། གཟུགས་ཐུང་བའི་སྦྲེ། རྒང་། རྩངས་པ་ཁ་རལ། ན་གི་སོགས་ཡོད་ལ། སྒོ་ཕྱུགས་ལ་གཙོ་བོ་རྔ་མོང་དང་བ་གླང་སོགས་ཡོད།

ཨ་རབ་ཕྱེད་གླིང་གི་རྡོ་ཐལ་བྲག་རྡོ་ལས་ཉ་ལྕིབས་ཀྱི་ཕྱི་སྐོགས་དང་བྱུ་རུ་སོགས་རྒྱ་མཚོ་ནང་གི་སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་འགྱུར་རྡོ་མང་ཞིང་། ཕལ་མོ་ཆེ་ནི་ལོ་ངོ་ཁྲི་2400སྔོན་གྱི་ས་གཤིས་རབས་གསུམ་པར་ཁུངས་གཏུགས་ཐུབ་པར་སྨྲ་ཞིང་། དེ་ལས་སྐབས་དེའི་ཁ་ཐར་ཡུལ་ནི་རྒྱ་མཚོའི་སྐྱེ་དངོས་མང་པོ་ཡོད་པའི་མཚོ་ཞབས་ཡིན་པ་གསལ། མིག་སྔར་ལག་སོན་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཆེས་སྔ་བའི་འགྱུར་རྡོ་ལས་རྟོགས་ཐུབ་པ་ནི་གནའ་བོའི་དུས་སུ་རྒྱ་མཚོའི་ཞབས་ཡིན་པའི་ཁ་ཐར་གྱི་སྐམ་ས་ལ་ལོ་ངོ་ཁྲི་5500ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན། ཁ་ཐར་གྱི་སྐམ་སའི་ཕྱི་ངོས་ནི་རྡོ་ཐལ་བྲག་རྡོའི་འགྱུར་རྫས་དང་བ་ཚྭའི་འདྲེས་སྦྱོར་དངོས་རྫས་གཉིས་ཀྱིས་གྲུབ་པ་ཡིན་པས་སྐམ་སའི་ཕྱི་ངོས་ཀྱི་བྲག་རྡོ་དག་རྡོ་ཅུ་གང་ལ་སྤྱད་ཆོག་པར་མ་ཟད། གཏེར་ཚྭའི་རྒྱུ་ལའང་རུང་ངོ་། །

འབྲེལ་ཡོད་དཔྱད་འབྲས་ལྟར་ན། རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་རབས་ནས་གནས་འདིའི་གནའ་བོའི་གནས་སྤོ་མི་རིགས་ཀྱིས་ངོ་མཚར་བའི་ཤེས་རིག་མང་པོ་གསར་གཏོད་བྱས་ཤིང་། གནའ་བོའི་མའེ་སོའུ་བྷི་དྷ་སྨིའི་གཙང་པོ་གཉིས་ཀྱི་འགྲམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དང་འབྲེལ་བ་ཟབ་མོ་ཡོད་པར་བཞེད། ཁ་ཐར་ཞེས་པའི་ས་མིང་འདི་ནི་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་ལྔ་པ་ནས་བྱུང་ཡོད་པར་གྲགས་ཏེ། གནའ་བོའི་གྷི་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་བ་ཧའེ་རོ་ཏོ་ངྷི（Herodotus）བརྩམས་ཆོས་སུ་ཁ་ཐར་མཐོ་སྒང་གི་སྡོད་དམངས་ནི་མཚོ་འགྲུལ་འཇོན་པའི་གྷ་ནན་མི་ཡིན་པར་བཞེད་ཅིང་། ས་ཁམས་རིག་པ་བ་ཐོ་ལེ་སྨེ（Ptolemy） ཡིས་མཚོ་འགྲུལ་གྱི་ས་ཁྲའི་སྟེང་ཁ་ཐར་ཞེས་པའི་ས་མིང་བཀོད། ཏན་མེག་གི་གནའ་དཔྱད་ཚོགས་པས་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་ནས་དྲུག་ཅུ་བར་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པའི་དཔྱད་འབྲས་དང་། དབྱིན་ཇི་དང་ཧྥ་རན་སིའི་གནའ་དཔྱད་མཁས་པས་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་ལོ་རབས་བདུན་ཅུ་ཡས་མས་སུ་ཐེངས་མང་པོར་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པའི་དཔྱད་འབྲས་ལྟར་ན། ཁ་ཐར་ཕྱེད་གླིང་དུ་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་5500ཡས་མས་སུ་མི་འཚོ་སྡོད་བྱས་ཡོད་པར་བཞེད་ཅིང་། ཁ་ཐར་གྱི་ཤར་རྒྱུད་མཚོ་འགྲམ་དུ་ཐབ་ཀ་དང་ཉ་ལྕིབས་ཕྱི་སྐོགས། ཉའི་སོ། ཐན་འགྱུར་བེ་ཏ། རྡོ་བཟོས་སྟ་རེ། མདའ་མགོ་སོགས་རྙེད་ཅིང་། གནའ་རྫས་དེ་དག་ནི་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་5340ནས་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་5080བར་དང་།

སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་5610ནས་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་5285བར་གྱི་གནའ་རྫས་ཡིན་ཏེ། རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་རབས་ཀྱི་ཁ་ཐར་ཕྱེད་གླིང་དུ་འཚོ་བའི་སྡོད་དམངས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ཆ་དང་འཚོ་བའི་སྤྱོད་ཆས་ཡིན་པ་རེད། གནའ་རྫས་བརྟག་དཔྱད་པས་ཁ་ཐར་ནུབ་རྒྱུད་ཀྱི་དྷོ་ཧན་ས་ཁུལ་གྱི་དྷ་སཱར་ཐེངས་གཉིས་ལ་རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྡོ་ཐལ་གྱིས་བཟོས་པའི་བགྲུས་ཆས་རྙེད་པ་ལས། སྐབས་དེའི་ཁ་ཐར་གྱི་འབྲོག་པ་རྣམས་རི་དྭགས་རྔོན་གཤོར་ལ་འཇོན་པ་མ་ཟད། རི་སྐྱེས་ལོ་ཏོག་ཟས་སུ་སྤྱོད་པའང་རྟོགས་ཐུབ། གནའ་རྫས་བརྟག་དཔྱད་པས་ཁ་ཐར་གྱི་གནས་མི་འདྲ་བ་ལྔ་ནས་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་6000སྐབས་ཀྱི་ཨོ་བྷེ་དྷེ་（AI-Ubaid）དུས་རབས་ཀྱི་རྫ་ཆས་ཀྱི་ཧྲུག་ཆག་འགའ་རྙེད་ཅིང་། ཨོ་བྷེ་དྷེ་ནི་དབྱི་རག་ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་ཡོའུ་ཧྥ་ར་ངྷི་གཙང་པོ་དང་དྷི་གྷི་ལི་སི་གཙང་པོ་གཉིས་ཀྱི་འདྲེས་མཚམས་ཀྱི་ཨོ་ཨེར་ས་ཁུལ་ལ་གོ་ཞིང་། དེ་ཁ་ཐར་དང་བར་ཐག་ཤིན་ཏུ་རིང་། རྫས་ཆས་ཀྱི་ཧྲུག་ཆག་དེ་དག་ལས་གནའ་བོའི་མའེ་སོའུ་བྷི་དྷ་སྨི་ཡའི་མི་ལེ་བར་སྟོང་ཕྲག་བརྒལ་ནས་ད་ལྟའི་ཁ་ཐར་གྱི་གནས་འདིར་ཐོན་པར་ཚོད་དཔག་བྱས་ཆོག་པར་སྨྲ། ལོ་ངོ་སྟོང་གཉིས་ལྷག་གི་རྡོ་ཆས་གསར་པའི་དུས་རབས་སུ་ཁ་ཐར་དང་ཉེ་འགྲམ་གྱི་ས་གནས་དག་གི་མི་རྣམས་ཀྱིས་གཙོ་བོ་རི་དྭགས་སྔོན་གཤོར་དང་རི་སྐྱེ་ལོ་ཏོག་སོགས་ལ་བརྟེན་ནས་ཤེས་རིག་དང་འཚོ་བའི་རྒྱུན་བསྐྱངས་ཤིང་། གནའ་རྫས་བརྟག་དཔྱད་ལས་ཉ་ལྕིབས་ཀྱི་ཕྱི་སྐོགས་དང་ཉའི་རུས་པ། བྱ་རིགས་དང་གཅན་གཟན་གྱི་རུས་པ། བྲག་ཕུག་སོགས་རྙེད་པ་ལས། ད་ལྟ་བར་ཁང་པ་སོགས་ཀྱི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་རིགས་མ་རྙེད་པས། སྐབས་དེའི་ཁ་ཐར་གྱི་མི་རྣམས་ཀྱི་སྡོད་ཁང་གཙོ་བོ་ནི་བེ་ཏའི་ལོ་མས་བསྐྲུན་པའི་སྤྱིལ་བུ་ཡིན་པར་བཞེད།

ཁ་ཐར་རང་སའི་མི་ནི་ཨ་རབ་ཕྱེད་གླིང་ནས་མཆེད་པའི་སེ་མའེ་སི（Semites）མི་རིགས་ཀྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། ཁ་ཐར་གྱི་སྤྱི་སྐད་ནི་ཨ་རབ་ཀྱི་སྐད་དང་དབྱིན་སྐད་སྤྱོད་པའི་ཁྱབ་རྒྱའང་ཤིན་ཏུ་ཆེ། ཁ་ཐར་ས་གནས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ནི་ཨེ་ཤ་ཡ་ནུབ་མ་ས་ཁུལ་གྱི་ཨ་རབ་སྐད་རྒྱུད་ཀྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། ཧྥེ་གླིང་བྱུང་རྒྱུད་ཀྱི་ཨ་རབ་སྐད་དང་བར་ཆད་ཆེའོ། །

（བསོད་ནམས་རྡོ་རྗེ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས།）