མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་རི་ཆུའི་རིག་གནས།

སྟོད་ཀྱི་གངས་རི།

དེའང་སྤྱི་ཁྱབ་ཧྲུའུ་ཅི་ཞི་ཅིན་ཕིང་གིས་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་ནི་འཛམ་གླིང་གི་ཡང་རྩེ་དང་། ཨེ་ཤ་ཡའི་ཆུ་མཛོད། སའི་གོ་ལའི་གླིང་སྣེ་གསུམ་པ་ཡིན་ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། དེས་འཛམ་གླིང་གི་གནམ་གཤིས་སྙོམས་སྒྲིག་བྱ་ཐུབ་པར་མ་ཟད། ད་དུང་འཛམ་གླིང་གི་མི་འབོར་ཁྱོན་བསྡོམས་ལས་སུམ་ཆ་གཅིག་འཚོ་སྐྱོང་བྱེད་བཞིན་པ་རེད། དེ་ནི་རང་རྒྱལ་གྱི་སྐྱེ་ཁམས་བདེ་འཇགས་དང་། འཐབ་ཇུས་ཐོན་ཁུངས་གསོག་འཇོག་གི་རྟེན་གཞི་དང་། ཀྲུང་ཧྭ་མི་རིགས་ཀྱི་དམིགས་གསལ་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་རིག་གནས་སྲུང་སྐྱོང་ས་ཁུལ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། ཞེས་གསུངས་པས་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོང་བྱ་བའི་གལ་ཆེན་རང་བཞིན་ལྡན་པ་མཚོན་ཡོད།

གངས་རིན་པོ་ཆེ།

མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་ནི་སའི་གོ་ལའི་ཐོག་མཚོ་འཕགས་མཐོ་ཤོས་དང་། གཞི་ཁྱོན་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་མཐོ་སྒང་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། ས་ཁོངས་དམིགས་བསལ་བ་དེར་མི་རྣམས་ཀྱིས་སའི་གོ་ལའི་གླིང་སྣེ་གསུམ་པ་དང་། འཛམ་གླིང་གི་ཡང་རྩེ་ཞེས་སུ་འབོད། དེ་ནི་རང་རྒྱལ་གྱི་ནུབ་རྒྱུད་དུ་གནས་པ་དང་། ཤར་ནུབ་བར་གྱི་རིང་ཚད་སྤྱི་ལེ་2800ཙམ་དང་། ལྷོ་བྱང་བར་གྱི་ཞེང་ཚད་སྤྱི་ལེ་1500ཙམ་ཡོད་ལ། རྒྱ་ཁྱོན་བསྡོམས་འབོར་སྤྱི་ལེ་ངོས་གྲུ་བཞི་མ་ཁྲི་250ཙམ་བཟུང་ཞིང་། རང་རྒྱལ་གྱི་སྤྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་གྱི་བཞི་ཆ་གཅིག་ཙམ་དང་། མཐོ་ཚད་ཆ་སྙོམས་མཚོ་འཕགས་སྨི་4000ཡན་ཟིན་ཡོད། དེ་ལས་འཛམ་གླིང་ཐོག་གི་རི་བོ་ཆེས་མཐོ་ཤོས་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་ཀྱི་རི་རྩེ་གཙོ་བོ་ཇོ་མོ་གླང་མར་དཔངས་སུ་མཚོ་འཕགས་སྨི་8848.86ཟིན་གྱི་ཡོད། གངས་མཐོན་མཐིང་རྒྱ་མོ་ཞེས་ཀྱང་བྱ་སྟེ་ཚེ་རིང་མཆེད་ལྔའི་གནས་སུ་གྲགས།

གནམ་ལྕགས་འབར་བ།

མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་ནས་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་ཧ་སྨིར་མཐོ་སྒང་དང་ཁ་ར་ཁུ་ནུ་རི་རྒྱུད་བར་དང་། ཤར་ཕྱོགས་སུ་མདོ་ལ་རི་རྒྱུད་དང་དེ་བཞིན་ས་སེར་མཐོ་སྒང་དང་འབྲེལ་མཐུད་གྱིས་གནས་པ། ལྷོ་ཕྱོགས་ནི་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་ཀྱི་ལྷོ་ངོས་ཡིན་པ། བྱང་ཕྱོགས་ནི་ཁུ་ནུ་རི་བོ་དང་མདོ་ལ་རི་བོའི་མཐའ་མཚམས་ཡིན། དེ་ལྟར་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་ཡངས་ཤིང་རྒྱ་ཆེ་བའི་ས་བབ་དང་། ཁྱད་ཆོས་མི་འདྲ་བར་གཞིགས་ནས་ས་ཁོངས་ཆེན་པོ་དྲུག་ཏུ་དབྱེ་བ་སྟེ། ཁྲོན་བོད་རི་མཐོ་གྲོག་རོང་དང་། མདོ་ལ་རི་ཁུལ། ཚྭ་འདམ་གཞོང་ས། བོད་བྱང་ཐང་། བོད་ལྷོ་རྒྱུད་གཞོང་ས། མཚོ་སྔོན་ས་མཐོ་བཅས་ཡིན་ལ། ང་ཚོའི་སེམས་ནང་དེ་དག་ལ་གནམ་གཤིས་འཚུབ་པ་དང་། འགྲིམ་འགྲུལ་སྟབས་མི་བདེ་བའི་ས་ཆ་ཞིག་ཡིན་པའི་གོ་ནོར་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད་ནའང་། གལ་ཏེ་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་མེད་ན་རང་རྒྱལ་གྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་ཚང་མ་བྱེ་ཐང་ས་ཁུལ་དུ་འགྱུར་སྲིད། གོ་ལ་ཧྲིལ་པོར་བལྟས་ན་བྱང་རྒྱུད་རི་ངོས་ཕལ་ཆེར་བྱེ་ཐང་གིས་བཀབ་ཡོད་པ་ནི། དཔེར་ན་རྒྱ་གར་ཕྱེད་གླིང་ལ་ཐར་གྱི་བྱེ་ཐང་དང་། དབུས་ཤར་ལ་ཨ་རབ་ཀྱི་བྱེ་ཐང་། ཧྥེ་གླིང་བྱང་མར་ས་ཧ་ལའི་བྱེ་ཐང་། དེ་བཞིན་མེ་གླིང་བྱང་མར་མེ་གླིང་གི་བྱེ་ཐང་ཡོད་ཀྱང་། ཀྲུང་གོའི་ལྷོ་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་ལ་བྱེ་ཐང་བྱུང་མེད་པ། དེ་ནི་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་ལ་ཆུའི་ཐོན་ཁུངས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་པས་ཡིན།

མཚོ་སྔོན་པོ།

མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་ལ་འཁྱགས་རོམ་གྱི་རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་ངོས་གྲུ་བཞི་མ་ཁྲི་4.9ཟིན་པ་དེས་རང་རྒྱལ་གྱི་འཁྱགས་རོམ་སྤྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་གྱི་བརྒྱ་ཆ་84ཙམ་བཟུང་ཡོད། དེ་ཙམ་གྱིས་མི་ཚད་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་མཚོ་དང་མཚེའུ་ཆེ་ཆུང་མི་འདྲ་བ་1500ལྷག་ཡོད་ཀྱང་། འཁྱགས་རོམ་དང་མཚོ་མཚེའུ་དེ་དག་ནས་ཆུ་བོ་ཆེ་ཆུང་སྣ་ཚོགས་བྱུང་ཡོད་པ། དཔེར་ན་རང་རྒྱལ་གྱི་ཆུ་ཀླུང་ཆེན་པོ་ཨང་གཉིས་པ་རྨ་ཆུ་དེའི་སྤྱིའི་རིང་ཚད་ལ་སྤྱི་ལེ་5461ཡོད་པ། དེ་ནི་ཆུ་འགོ་བ་ཡན་ཧ་རིའི་ཤར་ལྡེབས་ནས་བབས་ཏེ། རྨ་ཆེན་གངས་རིའི་ཉེ་འདབས་བརྒྱུད་ནས་འབབ་པས་རྨ་ཆུ་ཞེས་གྲགས། འབབ་ཡུལ་གྱི་རྒྱ་ཁྱོན་ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་བདུན་འབུམ་ལྔ་ཁྲི་ལྷག་ཡོད་ལ། འབབ་རྒྱུན་ལ་ཁུག་པ་མང་པོ་ཡོད་པས་རྨ་ཆུ་ཁུག་དགུ་ཞེས་གྲགས། འབྲི་ཆུ་ནི་རང་རྒྱལ་གྱི་ནང་ཁུལ་དུ་འབབ་པའི་ཆུ་བོ་ཆེན་པོ་ཨང་དང་པོ་ཡིན་ལ། འཛམ་གླིང་ཐོག་ཏུ་གྲགས་ཆེའི་ཆུ་བོ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། ཆུ་བོ་འདིའི་ཆུ་འགོ་བ་ཡན་ཧ་རིའི་ལྷོ་ཕྱོགས་གདང་ལའི་དགེ་ལ་བསྟན་སྟོང་ནས་བབས་ཅིང་སྤྱིའི་རིང་ཚད་ལ་སྤྱི་ལེ་6300ཡོད་པ་དང་། འབབ་ཡུལ་གྱི་རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ཁྲི་ཆིག་བརྒྱ་བརྒྱད་ཅུ་ལྷག་ཡོད། མཐར་ཆུ་ལག་མང་པོའི་ཆུ་དང་མཉམ་དུ་ཤར་གྱི་རྒྱ་མཚོར་བབས། ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་ནི་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་དུ་ཡོད་པའི་གཙང་པོ་ཆེ་ཤོས་ཆུ་འགོ་རྟ་མཆོག་ཁ་འབབ་ཡིན། ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆའི་ནང་ཡར་ཆབ་གཙང་པོ་ཞེས་འཁོད་དེ། ཧི་མ་ལ་ཡའི་བྱང་རྒྱུད་གཙང་གི་བྱེ་མ་གཡུང་དྲུང་ནས་འབྲོང་པ་རྫོང་ཁོངས་ནས་བབས་ཤིང་། དེ་ནས་གཙང་གི་ས་ཆ་བརྒྱུད་དེ་ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་སྣེ་གདོང་རྫོང་གི་ཡར་ཀླུང་ཡུལ་དུ་འབབ་པར་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་ཞེས་ཡུལ་མིང་ཆུ་རུ་ཐོགས་པ་ཡིན། དེ་ནས་ཤར་དུ་ཀོང་པོ་ཉིང་ཁྲི་ས་ཁུལ་མེ་ཏོག་རྫོང་གི་ཉེ་འདབས་ནས་ཁ་བྱང་ཤར་ངོས་སུ་ཕྱོགས་ནས་འབབ་ཅིང་གངས་རི་གནམ་ལྕགས་འབར་བར་སྐོར་བ་རྟ་རྨིག་གཟུགས་ཤིག་བརྒྱབ་རྗེས་སླར་ཡང་ལྷོ་ནུབ་ཁུལ་ནས་ཧིན་རྡུ་དང་། བྷང་ག་ལ་བརྒྱུད་དེ་མཐར་ཧིན་རྡུ་རྒྱ་མཚོར་འབབ། གཙང་པོ་འདིའི་རྒྱུད་མ་བོད་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཐོན་ཁུངས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་དང་། གནམ་གཤིས་དྲོ་གྲང་རན་པས་བོད་མི་རིགས་བྱུང་ས་ཐོག་མ་ཡིན། གཙང་པོ་འདིའི་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་རིང་ཚད་སྤྱི་ལེ་2900ཡོད་པ་ལས་རང་རྒྱལ་གྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་སྤྱི་ལེ་1788ཡོད་པ་དང་།

ཡར་འབྲོག་གཡུ་མཚོ།

འབབ་ཡུལ་གྱི་རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ཁྲི་93.5ཡོད་པ་ལས་རང་རྒྱལ་གྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ཁྲི་24.16ཟིན་ཡོད། ཡར་འབྲོག་གཡུ་མཚོ་ནི་མཚོ་འཕགས་སྨི་4441ཡོད། བོད་ཀྱི་མཚོ་ཆེན་པོ་གསུམ་གྱི་གྲས་ཤིག་ཡིན། བོད་ལྗོངས་ལྷོ་ཁ་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་གནས་ལ། མཚོ་ངོས་གཡུ་ཡི་མནྜལ་ཐང་ལ་བཏིང་པ་འདྲ། དེའི་འབབ་རྒྱུད་ཀྱི་རྒྱ་ཁྱོན་སྟོང་སྨི་གྲུ་བཞི་མ་6100ཟིན་པ་དང་། ཆ་སྙོམས་གཏིང་ཚད་སྨི་23.6ཙམ་ཟིན་པ་དང་། ཆུ་གསོག་ཚད་སྟོང་སྨི་རྒྱ་དཔངས་གྲུ་བཞི་མ་16ཙམ་དང་། མཚེའུ་གསོག་ཚད་སྨི་རྒྱ་དཔངས་གྲུ་བཞི་མ་དུང་ཕྱུར་160ཙམ་ཟིན་ཡོད།

མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་ནི་རང་རྒྱལ་ལ་གལ་ཆེའི་རང་བཞིན་ལྡན་པ་ནི་སྨོས་མི་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། 《ཀྲུང་གོའི་རྒྱལ་ཁབ་ས་ཁམས།》ཞེས་པའི་དུས་དེབ་ཀྱིས་ཀྲུང་གོའི་ཆེས་མཛེས་པའི་མཚོ་མཚེའུ་ལས་མཚོ་སྔོན་པོ་ཞེས་པ་བདམས་ཡོད་པ་སྟེ། མཚོ་སྔོན་པོ་ནི་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་དུ་ཡོད་པའི་ཚྭ་ཆུའི་མཚེའུ་ཆེ་ཤོས་ཞིག་ཡིན། མཚོ་འདིའི་ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཨ་མ་ཟོར་དགུ། ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་བློན་པོ་གསེར་ཆེན། ནུབ་ཕྱོགས་སུ་བྲག་དཀར་ཐེམ་ཆེན། བྱང་ཕྱོགས་སུ་རྐང་ཚའི་རྫ་དམར་བཅས་རྫ་རི་མཐོན་པོས་མཐའ་ནས་བསྐོར་ཞིང་། མཚོའི་མཐའ་བསྐོར་གྱི་རིང་ཚད་སྤྱི་ལེ་360ཙམ་དང་། ཤར་ནས་ནུབ་བར་གྱི་རིང་ཚད་སྤྱི་ལེ་100ཙམ་དང་། ལྷོ་ནས་བྱང་བར་གྱི་ཞེང་ཚད་སྤྱི་ལེ་60ཙམ། རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་4583། གཏིང་ཚད་རིང་ཤོས་ལ་སྤྱི་ཁྲེ་32ལྷག་ཡོད་པ་རེད། རྒྱང་རིང་ནས་བལྟས་ན་གཡུ་ཆེན་པོ་ཞིག་རི་ཐང་དུ་བཞག་པ་དང་འདྲ་ལ། དྭངས་ཤིང་གཙང་བའི་རླབས་ལྷབ་ལྷུབ་ཏུ་གཡོ་ཞིང་། མི་རྣམས་ཀྱི་མཐོང་ཚོར་ལ་གཡོ་འགུལ་ཐེབས་ཤིང་། ནམ་མཁའི་མེ་ལོང་ཞེས་པའི་མཚན་སྙན་ཐོབ། དེ་མིན་གངས་ཏི་སེའི་ལྷོ་ངོས་བྲག་གླང་པོ་ཆེའི་ཁ་འདྲ་བ་ནས་ཐོན་པའི་ཆུ་བོ་གངྒཱ་སོགས་འཛམ་གླིང་རིམ་པའི་ཆུ་བོ་ཆེན་པོའི་འབྱུང་ཁུངས་ཚང་མ་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་ནས་བྱུང་བ་ཡིན། ཆུ་བོ་དེ་དག་གི་ཁེབས་རྒྱ་ཆེ་ཞིང་མི་འབོར་དུང་ཕྱུར་20ལྷག་ཙམ་གྱི་ཚེ་སྲོག་གི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན། དེ་བས་ང་ཚོས་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་ལ་ཨེ་ཤ་ཡའི་ཆུ་མཛོད་ཅེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད།

གོང་དུ་སྨྲས་པ་བཞིན་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་མཐའ་རུ་རི་བོ་མཐོན་པོས་བསྐོར་ཞིང་གྲོག་རོང་ཀུན་ནས་ཟབ་པ་དང་། ནང་རོལ་དུའང་རི་རྒྱུད་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་དུ་མ་བསྣོལ་མར་བསྡེབས་ཡོད་ལ། རི་རྒྱུད་ཆེན་པོ་དེ་དག་གི་བར་གསེང་དུ་དེ་ལས་ཅུང་དམའ་བའི་རི་རྒྱུད་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་ཡོད་པ་སྟེ། དཔེར་ན། ཀྲུང་གོའི་ཆེས་མཛེས་པའི་གངས་རི་གནམ་ལྕགས་འབར་བ་ནི། བོད་ལྗོངས་ཉིང་ཁྲི་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་རི་མཐོ་ཤོས་ཡིན་ལ། མཚོ་འཕགས་སྨི་7782ཡོད། ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་ཁུག་པ་ཆེན་པོའི་ནང་དུ་ཡོད་ཅིང་། ཧི་མ་ལ་ཡ་དང་གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷའི་རི་རྒྱུད་དང་། འཕྲེད་བཅད་རི་རྒྱུད་ཀྱི་འབྲེལ་མཚམས་སུ་གནས། མེ་རི་འབར་བའི་དབྱིབས་ཅན་གྱི་གངས་རིའི་རྩེ་མོ་སྤྲིན་ལ་ཟུག་པས། གངས་རི་གནམ་ལྕགས་འབར་བ་ཞེས་འབོད་སྲོལ་ཡོད། དེ་ནི་བོད་དུ་དར་བའི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་གནས་མཆོག་ཅིག་ཡིན་ལ། རི་ཚོགས་སྤུངས་པའི་ཡབ་མཆོག་ཅེས་འབོད་སྲོལ་ཡོད། གངས་རིན་པོ་ཆེ་ནི། གངས་ཏི་སེའི་རི་རྒྱུད་ཀྱི་གཙོ་བོ་སྟེ་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་སྤུ་ཧྲེངས་རྫོང་གི་བྱང་ཕྱོགས་ན་ཡོད་ལ། བརྗིད་ཉམས་ལྡན་པའི་གངས་རི་རང་བྱུང་གི་མཆོད་རྟེན་ཞིག་དང་འདྲ་ཞིང་། འཛམ་བུ་གླིང་གི་ཆུ་བོ་ཆེན་པོ་བཞིའི་ཆུ་འགོ་ཡིན། མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་སྤྱི་ཁྲེ་དྲུག་སྟོང་བདུན་བརྒྱ་ཙམ་ཡོད་པ། ལྷ་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོའི་བཞུགས་གནས་ཡིན་པ་དང་། གཤེན་རབ་མི་བོ་མཆོག་ཞབས་ཀྱིས་བཅགས་ནས་བྱིན་གྱིས་བརླབས་པའི་གནས་ཁྱད་པར་ཅན་ཡིན་པ། ཆོས་ལུགས་མི་འདྲ་བ་སོ་སོའི་སྔོན་བྱུང་ལོ་རྒྱུས་གཞིར་བཟུང་ནས་ཕྱག་མཆོད་བསྐོར་བ་བྱ་སྲོལ་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་རྟ་ལོ་ནམ་ཤར་ལ་ཕྱག་བསྐོར་བྱེད་མཁན་ཤིན་ཏུ་མང་། བསྐོར་བ་ཆ་ཚང་གཅིག་གི་འཁོར་ཚད་སྤྱི་ལེ་52དགོས།

དེ་ལྟར་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་རི་ཆུའི་རིག་གནས་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་ལྡན་པའི་ཕྱིའི་འཇིག་རྟེན་ཞིག་དང་། ནང་བཅུད་ཀྱི་སེམས་ཅན་འཚོ་བྱེད་ལ་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཞིག་ཡིན། མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་འབྱུང་འགྱུར་ནི་ས་གནས་དེ་གའི་མི་རིགས་ཀྱི་བདེ་སྐྱིད་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་མ་ཟད་མིའི་རིགས་ཡོངས་ཀྱི་སྣོད་བཅུད་བདེ་འཇགས་དང་རིག་གནས་སྣ་མང་རང་བཞིན་རྒྱུན་མཐུད་ངང་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་རྒྱུར་ཡང་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད། །