དགོན་སྡེའི་རིག་གནས་ཁྱད་དུ་འཕགས་། རྟེན་གསུམ་རིག་དངོས་སྐར་ཚོགས་བཀྲ།

སྡེ་དགེ་རྫོང་ནི་རང་བཞིན་གྱིས་གྲུབ་པའི་གནས་མཆོག་སྟེ། ཞུ་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན་གྱིས། སྔོན་ཡུལ་ཕྱོགས་འདིར་གླིང་ཞེས་འབོད་པ་ལ། ཕྱིས་རྟེན་དང་བརྟེན་པའི་མིང་ཆགས་ཏེ་སྡེ་དགེ་ཞེས་ཐོགས་གསུངས་པ་བཞིན་ནོ། །དེའང་རྫོང་ཡོངས་ལ་བོན་དང་ས་དགེ་བཀའ་རྙིང་བཅས་པའི་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ཆོས་བརྒྱུད་ཁག་གི་དགོན་སྡེ་ཁག་༥༩དང་ཕྱིས་སུ་དར་བའི་ཇོ་དགོན་༤བཅས་ཡོད་པ་རེད། དེ་དག་སོ་སོས་རྟེན་གསུམ་བཅས་པའི་རིག་དངོས་རྩ་ཆེན་ཏེ་གྱང་ངོས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་དང་། འདུ་ཁང་གི་ཤིང་ཚོན་རི་མོ། བརྐོས་བླུགས་བཅའ་རིས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན། གསེར་དངུལ་སོགས་རིན་ཆེན་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་བྲིས་པའི་དཔེ་རྙིང་། གསུང་རབས་དང་རི་མོའི་ཤིང་པར། འབུད་རྡུང་བཀྲོལ་གསུམ་གྱི་རོལ་ཆ། འཆམ་གར་སྟབས་སོགས་ཀྱི་གོས་ཆས། དེ་མིན་མཆོད་རྫས་སོགས་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད་པ་དེ་དག་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་ལྡན་ཞིང་། མི་རིགས་ཁག་གི་བཟོ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་གཅིག་ཏུ་འདྲེས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་། ཞིང་ཆེན། རང་སྐྱོང་ཁུལ། རྫོང་རིམ་པའི་ཆེས་རྩ་ཆེན་གྱི་རིག་དངོས་ཤ་སྟག་ཡིན་པ་རེད། དགོན་ཆེན་དགོན་པའི་རྒྱལ་པོ་ནོར་བཟང་གི་རྣམ་ཐར་དང་། རྫོགས་ཆེན་དགོན་པའི་གླིང་གི་ཕུ་ནུའི་ཟློས་གར་སོགས་ཀྱིས་ཀྱང་སྡེ་དགེའི་རིག་གནས་ལ་འོད་སྟོང་འཕྲོ་བའི་བདེན་དཔང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ལ། རིག་དངོས་དང་། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་དེ་དག་ཇི་ལྟར་བྱས་ནས་མྱུར་སྐྱོབ་དང་། སྲུང་སྐྱོང་། རྒྱུན་འཛིན། ལུགས་མཐུན་གྱི་བེད་སྤྱོད་བྱ་རྒྱུ་ནི་རིག་གནས་ཀྱི་གསོན་ཤུགས་རྒྱུན་མཐུད་བྱེད་པའི་འགག་རྩ་ཡིན་པ་རེད།

དང་པོ། སྡེ་དགེའི་དགོན་སྡེ་ཁག་ཏུ་ཡོད་པའི་ལྡེབས་རིས་དང་། ཤིང་ཚོན་རི་མོ་སོགས་བོད་རྒྱུད་རི་མོའི་སྒྱུ་རྩལ་གཞན་དང་མ་འདྲེས་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་མངོན་སྟེ། རྫ་སྨོན་རྒྱལ་དར་རྒྱས་དགོན་གྱི་ལྷ་ཁང་གི་ལྡེབས་བྲིས་རྙིང་ཤས་ཅན་དང་། སྡེ་དགེ་པར་ཁང་། དཔེ་ཝར་དགོན་པ། ལྕགས་ར་དགོན་པ། ཚབ་ཚ་དང་། འཁོར་མདོ་དགོན་པ་སོགས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་ནི་སྨན་ལུགས་གསར་རྙིང་གི་བྲིས་རྒྱུན་གཞིར་བཟུང་ནས་བྲིས་ཡོད་པ་དང་། སྟོན་པའི་སྐྱེས་རབས་དང་། བླ་བརྒྱུད་རྣམ་ཐར། སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་རབས། རི་ཆུའི་ཡུལ་བཀོད་སོགས་ལ་ལོ་རྒྱུས་དང་མཛེས་ཆའི་རང་བཞིན་ལྡན་པ། ལོ་སུམ་བརྒྱ་ཡན་སོང་ཡང་ཚོན་མདངས་སྔར་བཞིན་བཀྲ་བ། དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་འདུ་ཁང་སྟེང་འོག་གི་ཀ་གདུང་ལྕམ་གསུམ། སྒོ་རབ་གསལ་འགྲམ་གྱི་ཤིང་ཚོན་རི་མོའི་ཚོན་མདངས་སྡེབ་སྦྱོར་དང་སྐྱོ་འབུར་གྱི་རི་མོའི་ཉམས་འགྱུར་ལ་ཁྱད་ཆོས་མངོན་གསལ་དོད་པས་ཕྱིས་སུ་དགོན་པ་གསར་བཞེངས་སྐབས་སུ་ཚང་མའི་ཤིང་ཚོན་བལྟ་སའི་མ་དཔེར་ལྟ་བུར་གྱུར། དཔལ་སྤུངས་དགོན་པས་ཉར་ཚགས་མཛད་པའི་ཀརྨ་པ་ཆོས་དབྱིངས་རྡོ་རྗེའི་ཕྱག་བྲིས་རྒྱ་ལུགས་རི་མོའི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པའི་སྟོན་པའི་དགུ་ཐང་ཁྱད་མཚར་ཅན། སི་ཏུ་པཎ་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱི་ཕྱག་བྲིས་ཞལ་ཐང་དང་། རྫོང་སར་དགོན་པས་ཉར་ཚགས་མཛད་པའི་འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེའི་དབང་པོའི་བཀའ་བབས་བརྒྱ་ཐང་བཅས་ནི་སྒར་བྲིས་གསར་མ་དང་སྨན་ལུགས་གསར་མའི་རི་མོའི་རྒྱུན་གྱི་ཡང་རྩེའི་བརྩམས་ཆོས་ཤ་སྟག་ཡིན་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་གྲས་ཐང་དེ་དག་ཆ་ཚང་ད་བར་དུ་མ་འཐོར་བ་གཅེས་སྐྱོང་ཐུབ་པ་ནི་བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པ་ཞིག་རེད། དུས་རབས་༡༧པ་ནས་བཟུང་སྡེ་དགེའི་ཕྱོགས་སུ་ཐང་ནག་དང་། མཚལ་ཐང་སྟེ་རས་གཞི་དཀར་པོ་ཚོན་མདོག་ནག་པོ་དང་། དམར་པོར་ཁ་བསྒྱུར་ཏེ་དེའི་སྟེང་དུ་གསེར་དང་དངུལ་ཀྱིས་རི་མོ་དང་མདངས་བཅད་མཛད་པའི་ཐུན་མིན་ཞལ་ཐང་མང་པོའང་དགོན་སྡེ་ཁག་ཏུ་ཉར་ཚགས་མཛད་ཡོད་པ་ནི་རི་མོའི་སྒྱུ་རྩལ་གོམ་གང་མདུན་སྤོས་ཀྱིས་གསར་དུ་བསྐྲུན་ནས་དད་མོས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་བརྒྱུད་སྤྲོད་བྱས་པ་རེད་སྙམ།

གཉིས་པ། སྡེ་དགེ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་དགོན་སྡེ་ཁག་ཏུ་རང་རེའི་མཁས་དབང་དམ་པ་རིམ་བྱོན་གྱིས་མཛད་པའི་གནའ་བོའི་དཔེ་རྙིང་དང་དཔེ་དཀོན་མང་པོ་ཡོད་པ་ཀུན་གྱི་མཐོང་ཆོས་སུ་གྱུར་པ་དེ་དག་ནི་རིན་ཐང་གཞལ་དུ་མེད་ཅིང་། མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤེས་རིག་བང་མཛོད་ནང་གི་གཟི་བྱིན་འོད་སྣང་འཕྲོ་བའི་གཅེས་ནོར་ཡིན། མིག་སྔར་སྡེ་དགེ་རྫོང་རྒྱལ་ཡོངས་དཔེ་རྙིང་ཡོངས་ཁྱབ་ཞིབ་གཤེར་གྱི་དཀར་ཆག་དང་ནང་དོན་གནད་བསྡུས་ལེགས་བསྒྲིགས་བྱས་པ་ལ་བལྟས་ན་སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་དགོན་སྡེ་ཁག་ལས། དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་པར་ཁང་དུ་བཀའ་བརྒྱུད་གོང་མའི་གསུང་སྣ་ཚོགས་པར་ལེབ་ཁྲི་ཚོ་བརྒྱད་ལོངས་པ་དང་། ཤར་རྫ་རི་ཁྲོད་ཀྱི་པར་ཁང་དུ་ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན་གྱི་མཛོད་ཆེན་རྣམ་ལྔ་སོགས་ཀྱི་པར་ལེབ་སྟོང་ཕྲག་བདུན་ལྷག་ཡོད་པ། དེ་མིན་ཤར་རྫ་རི་ཁྲོད་དུ་གསུང་རབས་བྲིས་མ་མདོ་སྔགས་སེམས་གསུམ་སོགས་པོད་ཉིས་བརྒྱ་ལྷག་བཞུགས་པ་དེ་དག་ནི་བོན་དང་ཞང་ཞུང་གི་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་གང་ལ་མཚོན་ན་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་རིན་ཐང་ལྡན་པའི་དཔེ་དཀོན་ཡིན་ལ་སྔ་རབས་རིག་གནས་ཀྱི་རིན་ཐང་གསལ་བཤད་བདེན་དཔང་བྱེད་ཐུབ་པ་སྙམ། དཔལ་སྤུངས་དགོན་པ་དང་། རྫོང་སར་དགོན་པ་གཉིས་ལ་དཔེ་དཀོན་མང་པོ་ཡོད་པ་དེ་དག་གི་དཀར་ཆག་དང་ནང་དོན་གནད་བསྡུས་ཡང་བྲིས་འདུག་ལ་ཕལ་ཆེར་བཤུས་འབེབ་བྱས་པའི་དཔེ་མ་ཡོད་པ་རེད། ཁྲོ་ཚང་དགོན་པ་ལ་དམ་པ་ཁྲོ་ཚང་གི་ཕ་ཆོས་གསུང་རབ་འཛམ་གླིང་རྒྱན་ཅན་ཁམས་ཆེན་བཅུ་དྲུག་ཅེས་པ་མ་ཉམས་པར་བཞུགས། དེ་མིན་དགོན་ཁག་མང་པོ་ལ་གསེར་དངུལ་སོགས་རིན་ཆེན་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་བྲིས་པའི་དཔེ་རྙིང་ཡོད་པ་དང་། དེ་དག་གང་འཚམས་རེ་འཚོལ་བསྡུ་དང་། ལེགས་སྒྲིགས། དཔེ་སྐྲུན་བཅས་བྱས་ཏེ་དེང་གི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་ཞབས་འདེགས་ཞུས་དང་ཞུ་བཞིན་པར་གྲགས།

གསུམ་པ། སྡེ་དགེ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་དགོན་སྡེ་ཁག་ཏུ་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་ལྡེབས་སྐུ་དང་འདྲ་རིས། དཔའ་བརྟུལ་ཕུ་ནུ་སོགས་ཀྱིས་སྤྱོད་མྱངས་པའི་གོ་མཚོན་སྒ་ཆས་སོགས་སྤྱན་གཟིགས་སུ་བཤམས་ཏེ་གསོལ་མཆོད་བྱེད་པ། སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་འགུ་ཟི་དགོན་གྱི་ཆགས་གནས་ལ་འཛམ་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་སེང་འབྲུག་སྟག་རྩེ་དང་། སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་ཤར་ལྷོའི་ཕྱོགས་སུ་ལྕགས་ར་འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང་གི་ཆགས་གནས་སུ་རྒྱ་ཚའི་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་། དེ་ལྟར་ཡང་སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་ཤར་ལྷོའི་ཕྱོགས་དཔེ་ཝར་དགོན་པའི་རྒྱབ་རིའི་གཡོན་ཕྱོགས་ཀྱི་རྩེར། སྟག་རོང་ཉ་ཚ་ཨ་བརྟན་གྱི་སྐུ་མཁར་ཆེན་པོ་བྱེ་རི་སྟག་རྩེ། ཨ་ཕྱུག་ཚབ་ཚ་དགོན་གྱི་ཉེར་འགྲམ་དུ་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་འཁྲུངས་ཡུལ་གེ་སར་དྲན་རྟེན་ལྷ་ཁང་དང་། དེ་བཞིན་སྡེ་དགེའི་རྫོང་ཁོངས་སུ་གླིང་དཔོན་རེ་རེ་བཞིན་གྱི་མཁར་ཤུལ་སོགས་རིག་དངོས་ཤུལ་བཞག་རྩ་ཆེན་དེ་དག་ད་ལྟའང་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད་ལ་འབྲེལ་ཡོད་སྡེ་ཁག་གིས་སྲུང་སྐྱོང་བྱས་དང་བྱེད་བཞིན་པ། གླིང་རྗེ་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་གར་འཆམ་ཡང་ཐོག་མར་ད་ལྟའི་སྡེ་དགེ་རྫོགས་ཆེན་དགོན་པའི་རྫོགས་སྤྲུལ་ལྔ་པ་ཐུབ་བསྟན་ཆོས་ཀྱི་རྡོ་རྗེས་སྲོལ་གཏོད་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་དགོན་མ་ལག་དང་བཅས་པར་དར་ཁྱབ་བྱུང་ཡོད། དེ་ལྟར་སྔོན་གྱི་བབ་སྒྲུང་སོགས་སྒྲུང་པའི་ངག་ཐོག་ནས་བྱུང་བའི་སྙན་ངག་རིང་མོའི་སྒྲུང་དེ་གཟུགས་རིས་སུ་གྱུར་ཏེ་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རང་བཞིན་ལས་མིག་ལམ་དུ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རང་བཞིན་དང་ཞིབ་འཇུག་གི་རིན་ཐང་ལྡན་པའོ། །

བཞི་པ། སྡེ་དགེ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་དཔངས་མཐུག་ཅིང་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་བས། ཁམས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་དང་། གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་འཁྲུངས་ཡུལ། ཞེས་ཟེར་སྲོལ་ཡོད་པ་ལྟར། སྡེ་དགེ་རྫོང་ཨུ་དང་རྫོང་སྲིད་གཞུང་གིས་ཆོས་ལུགས་ལས་ཀའི་བྱེད་ཕྱོགས་སྲིད་ཇུས་ལག་ལེན་མཐར་ཕྱིན་བྱས་ཏེ། དགོན་སྡེ་ཁག་གི་རྨང་གཞིའི་སྒྲིག་ཆས་འཛུགས་སྐྲུན་ལ་ཤུགས་སྣོན་བརྒྱབ་པ་དང་། རྫོང་ཡོངས་ཀྱི་དགོན་ཁག་༥༩བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ཆོས་བརྒྱུད་ཆེ་ཁག་ལྔ་ལ་མཉམ་གནས་ངང་ཕན་ཚུན་ཕྱོགས་རིས་མེད་པ། བླ་སློབ་ཟུང་འབྲེལ་བཅས་ཀྱི་རྣམ་པ་གསལ་བའི། སྡེ་དགེ་རྫོང་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས། ཞེས་པ་བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་ཅན་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་ཏེ་དགོན་པ་སོ་སོའི་གདན་རབས་དང་རིག་དངོས་གང་ཡོད་ཀྱི་ཐོ་བཀོད་ཡོད་པ་རེད། དཔལ་སྤུངས་དགོན་པ་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གཙོ་གནད་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་གྱི་གྲས་སུ་ཚུད་པ་དང་། སྨོན་རྒྱལ་དགོན་པ། སྟེང་ཆེན་དགོན་པ། རྫོགས་ཆེན་དགོན་པ། ཞེ་ཆེན་དགོན་པ། དགོན་ཆེན་དགོན་པ་སོགས་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་ཡོངས་ཀྱི་གཙོ་གནད་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་གྱི་གྲས་སུ་ཚུད་པ། དེ་མིན་དགོན་ཁག་ཚང་མ་དཀར་མཛེས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་དང་། སྡེ་དགེ་རྫོང་གང་རུང་གི་གཙོ་གནད་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་གྲས་སུ་ཚུད་ཡོད་པ་རེད། རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོང་དང་རྒྱུན་འཛིན་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་རྩ་དོན་ལྟར་སྲོལ་རྒྱུན་བཟོ་རྩལ་དང་དེང་རབས་ཚན་རྩལ་ལ་བརྟེན་ནས་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོང་བྱེད་པ་དང་། དཔེ་རྙིང་ལ་འབུ་འགོག་དང་བརླན་འགོག་གི་སྒྲིག་ཆས་སྒྲིག་སྦྱོར་བྱེད་པ། པར་གཞི་དང་ལག་བྲིས་གི་དཔེ་རྙིང་གྲངས་གཞི་ཅན་དུ་བསྒྱུར་རྒྱུའི་ལས་གཞི་སྤེལ་བཞིན་པ་སོགས་རིན་ཐང་གཞལ་དུ་དཀའ་བའི་རིག་དངོས་སྣ་ཚོགས་སྔོན་ལས་ལྷག་པའི་སྲུང་སྐྱོང་དང་རྒྱུན་འཛིན་ལུགས་མཐུན་གྱི་བེད་སྤྱོད་བྱ་དགོས་ལ། སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་ཏང་ཨུ་སྐབས་བཅུ་གཉིས་པའི་གྲོས་འཚོགས་བདུན་པའི་དགོངས་དོན་ལྟར་རིག་གནས་དང་ཡུལ་སྐོར་མཉམ་འདྲེས་ཀྱི་ལེའུ་གསར་པ་སྤེལ་བའི་སྐབས་དགོན་པའི་རིག་དངོས་ཀྱང་སྡེ་དགེའི་ཡིད་དབང་འཕྲོག་པའི་སྒེའུ་ཁུང་དུ་འགྱུར་བ་དང་། ཡུལ་སྐོར་བའི་ཡིད་དབང་འགུག་ནས་རིག་དངོས་ཀྱི་རིན་ཐང་ཇེ་ཆེར་གཏོང་དགོས། 

    德格藏语意为“善地”，因佛教“四部十善”得名，境内59座寺庙共存藏传佛教五大教派，珍藏雕塑、壁画、唐卡、经书等瑰宝，见证康巴文化辉煌。如何抢救保护与合理利用这些遗产，是延续文化生命力的关键。绘画遗产集藏传艺术大成，白垭寺、龚垭寺壁画依《瑜伽部根本续》绘制，题材涵盖佛本生传，300余年色彩鲜明；德格印经院壁画融合唐卡与刻版技艺，风格独特。八帮寺、宗萨寺唐卡堪称“移动宗教百科”，汇聚“新噶玛嘎孜”与“新勉唐”画派巅峰之作，18世纪“黑唐”“红唐”以金线勾勒神像，尽显庄严。雕塑与绘画相映，依经典构建神圣空间，传递信仰力量。古籍文献方面，八帮寺印经院、夏扎日车的300年古印版含噶举派、本波教珍本；八帮寺、宗萨寺的金银汁手写古籍以图文融合传播文化。温托乡满金寺壁画绘本教故事，圣像依仪轨塑造，黑唐卡、鎏金灵塔及金银法器见证本教传承。格萨尔文化遗产中，俄支寺遗址、龚垭寺遗址、竹庆寺藏戏与1800余件岭国文物、80余处遗址构成史诗见证。为守护瑰宝，德格构建多维保护体系，2013年八帮寺成全国重点文保单位，以“最小干预”原则结合传统工艺与现代科技保护文物；经书库配防虫防潮设施，经卷数字化存档，德格印经院模式为其他寺庙提供借鉴。在价值激活上，寺庙文化成德格魅力窗口，让文物价值在文旅融合中延伸。德格寺庙文物凝聚信仰、艺术与民族精神，如多彩哈达缠绕“善地”，诉说“康巴文化中心”魅力，待世人解读、守护与传承。