བྷ་རི་ཐེན་ཆེན་པོ་དང་ཨེར་ལན་བྱང་མ་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་སྟེ་བསྡུས་མིང་ལ་དབྱིན་ཇི་ཞེས་པ་ནི་ཡོ་རོབ་གླིང་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་བྷི་ལེ་ཏེན་གླིང་ཚོམ་སྟེང་ཡོད་པ་དང་། བྱང་མཚོ་དང་དབྱིན་ཇི་ལི་མཚོ་འགག ཁེར་ཐི་མཚོ། ཨིར་ལན་མཚོ། ནུབ་མཚོ་ཆེན་པོ་བཅས་ཀྱིས་མཐའ་ནས་བསྐོར་ཡོད། ཤར་བྱང་མཚོ་དང་འབྲེལ་ཞིང་ཁ་གཏད་ནི་ཧོ་ལན་དང་བྷེལ་ཇམ། ཏེན་མག འཇར་མན། ནོར་ཝེ་རྒྱལ་ཁབ་བཅས་དང་བཅར། ནུབ་ཨེར་ལན་དང་འདབས་འབྲེལ་དུ་གནས། དབྱིན་ཇིའི་གནམ་གཤིས་ནི་དྲོད་ཁུལ་རྒྱ་མཚོ་རང་བཞིན་གྱི་གནམ་གཤིས་སུ་གཏོགས་ལ། ལོ་ཧྲིལ་པོའི་གནམ་གཤིས་དྲོ་འཇམ་ལྡན་ཞིང་དུས་བཞིའི་འགྱུར་བག་ལ་བར་ཁྱད་ཆེན་པོ་མེད། དབྱིན་ཇིའི་གཏེར་རྫས་གཙོ་བོ་ནི་རྡོ་སོལ་དང་ལྕགས། རྡོ་སྣུམ། རང་བྱུང་སོལ་རླངས་སོགས་ཡིན། དབྱིན་ཇི་ནི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་འགྲོས་མགྱོགས་པའི་མ་རྩ་རིང་ལུགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་ལ། ཡོ་རོབ་གླིང་གི་དཔལ་འབྱོར་གཙོ་རྟེན་བཞིའི་གྲས་ཀྱི་གཅིག་ཀྱང་ཡིན། དབྱིན་ཇིའི་མི་དམངས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཆུ་ཚད་མཐོ་ཞིང་སྤྱི་ཚོགས་འགན་སྲུང་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཐུས་སྒོ་ཚང་།སྤྱི་ལོ་1688ལོར་དབྱིན་ཇིའི་གཟི་བརྗིད་གསར་བརྗེ་སྐབས་རྩ་ཁྲིམས་ཀྱིས་བཅད་པའི་རྒྱལ་པོའི་ལམ་ལུགས་གཏན་འབེབ་བྱས་པ་ནས་བཟུང་། དབྱིན་ཇི་ནི་འཛམ་གླིང་གི་བཟོ་ལས་ཅན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་དང་པོར་གྱུར་ཞིང་། ཆེས་ཐོག་མར་བཟོ་ལས་གསར་བརྗེ་ལེགས་པར་གྲུབ་ནས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་དབྱར་མཚོ་ལྟར་རྒྱས། དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་ནས་དུས་རབས་ཉི་ཤུའི་སྟོད་ཀྱི་ཆར་དབྱིན་ཇིའི་དབང་བསྒྱུར་མངའ་ཁོངས་གླིང་ཆེན་བདུན་དུ་བརྒལ་བ་དང་། སྐབས་དེའི་འཛམ་གླིང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ཆེས་ཆེ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་གྱུར་ཞིང་ཀུན་གྱིས་ནུབ་པ་མེད་པའི་བཙན་རྒྱལ་ཞེས་འབོད།
ཡོ་རོབ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་དང་བསྡུར་ན་དབྱིན་ཇིར་རིག་རྩལ་བསྐྱར་དར་གྱི་ཡོ་ལང་འཕྱུར་བ་ཅུང་འཕྱིས་ནའང་། ཏུའུ་ཏའོ་རྒྱལ་རབས་དང་དབྱི་ལེ་ཧྲ་པེ་རྒྱལ་མོའི་དུས་སྐབས་སུ་དབྱིན་ཇིས་མི་རིགས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གོ་གནས་གཏན་འཁེལ་བྱས་ཤིང་བཟོ་ཚོང་ལས་རིགས་ལ་སྐུལ་འདེད་བཏང་། གཞན་འཛམ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་གི་རིག་གནས་དང་འབྲེལ་འདྲིས་བྱས་པར་མ་ཟད། རོ་མའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བཀག་རྒྱའི་གཟེབ་དྲ་ལས་ཐར་བས་དབྱིན་ཇིའི་རིག་རྩལ་གཙོས་པའི་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོར་ཕྱིན། ལྷག་དོན་དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་ནས་བཅུ་བདུན་གྱི་སྐབས་སུ་འཁྲུངས་པའི་མཁས་ཆེན་གསུམ་སྟེ་ཧྲ་ཧྲི་པེ་ཡ་དང་ཕིས་གྷིན། ཧ་ཝེ་བཅས་ཀྱིས་སྐབས་ཐོག་དེའི་དབྱིན་ཇིའི་སྒྱུ་རྩལ་དང་མི་ཆོས། ཚན་རིག་བཅས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་མཛད་རྗེས་བླ་མེད་བཞག སྤྱི་ལོ་1901ལོ་ནས་སྤྱི་ལོ་1980ལོའི་བར་བསྡོམས་པས་དབྱིན་ཇིའི་ཚན་རིག་པ་77ལ་ནེར་པེ་བྱ་དགའ་ཐོབ་ཅིང་། ཚན་རིག་པ་དེ་དག་གིས་འཇིག་རྟེན་གྱི་གསང་བ་འཚོལ་ཞིབ་དང་སྐྱེ་དངོས་ཚན་རྩལ། རྨང་གཞིའི་དངོས་ལུགས་རིག་པ་བཅས་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་ཐད་ལ་རྨང་གཞི་བརྟན་པོར་བཏིངས་པ་ལགས།
དབྱིན་ཇི་ནི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འཕེལ་ཡུན་ཤིན་ཏུ་རིང་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་ཞིང་། དབྱིན་ཇིའི་རྩོམ་རིག་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་རྒྱུན་རིང་ཞིང་གོ་རིམ་རྙོག་འཛིང་ལྡན། འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་གོ་རིམ་ཁྲོད་རྩོམ་རིག་གི་རྩོམ་ལུས་དེས་དངོས་ཡོད་དང་ལོ་རྒྱུས། ཆབ་སྲིད། རིག་གནས་བཅས་ཀྱི་ངོས་ནས་རྩོམ་རིག་རང་ངོས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཤིང་། རྩོམ་རིག་རང་ངོས་ནས་འཕེལ་འགྱུར་གྱི་ཆོས་ཉིད་ལ་བསྟུན་ཏེ་ཀི་ལོ་སཱ་ཁི་ཞོན་དང་རིག་རྩལ་བསྐྱར་དར། གནའ་དཔེ་གསར་མའི་རིང་ལུགས། འཆར་ཡན་རིང་ལུགས། དངོས་ཡོད་རིང་ལུགས། དེང་རབས་རིང་ལུགས་སོགས་དུས་རིམ་མི་འདྲ་བའི་རྩོམ་རིག་གྲུབ་མཐའ་མང་པོ་བརྒྱུད། འཕེལ་འགྱུར་གྱི་གོ་རིམ་འདིའི་ཁྲོད་རྗེས་རབས་པའི་དྲན་རྟོག་གི་སྣང་ངོར་ཡལ་དུ་མེད་པའི་དབྱིན་ཇིའི་རྩོམ་པ་པོ་མང་པོས་འཛམ་གླིང་རྩོམ་རིག་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་མྱངས།
དབྱིན་ཇི་བས་རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་ནི་ནོར་གྱི་མཆོག་ཏུ་བརྩི། ནོར་བུ་དག་ལས་རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་ནི་ཆེས་སྲ་འཁྲེགས་ལྡན་པས་དབྱིན་ཇིའི་སྐྱེས་པ་དག་གིས་རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་གྱིས་རང་ཉིད་ཀྱི་བློ་སྤོབས་དང་ཆོད་སེམས་མཚོན་པར་བྱེད་ལ། བུད་མེད་རྣམས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ཀྱི་ལྷད་མེད་དག་གཙང་གི་རང་གཤིས་དང་ཡ་རབས་ཀུན་མཐུན་གྱི་སྤྱོད་ལམ་མཚོན་པར་བྱེད། གནའ་སྔ་མོ་ནས་བཟུང་དབྱིན་ཇི་བས་རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་དེ་ཕོ་མོ་བར་གྱི་བརྩེ་དུང་གི་དན་རྟགས་མཚོན་བྱེད་དུ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཤིང་ལུགས་སྲོལ་འདི་མགྱོགས་མྱུར་ངང་འཛམ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོས་དང་དུ་བླངས།
དབྱིན་ཇིའི་གྲོང་ཁྱེར་སོ་སོ་དང་ལྷག་པར་ལོན་ཏོན་དུ་མཛེས་ཤིང་ལྟ་ན་སྡུག་པའི་སྤྱི་གླིང་མང་པོ་ཡོད་དེ། དཔེར་ན་ཧེ་ངྷི་སྤྱི་གླིང་དང་ཧྲིན་ཀྲན་མི་ཧྲི་སྤྱི་གླིང་སོགས་ཀྱི་ཡོ་རོབ་གླིང་གི་སྤྱི་གླིང་གི་ཆེས་མཐོ་བའི་ཆུ་ཚད་མཚོན།
ཨོ་ཁི་སི་ཧྥོར་དྲི་ནི་དབྱིན་ཇིའི་མིང་དུ་གྲགས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། གྲོང་ཁྱེར་འདི་རླངས་འཁོར་བཟོ་ལས་གཙོས་པའི་བཟོ་ལས་ཁུལ་དང་ཨོ་ཁི་སི་ཧྥོར་དྲི་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གཉིས་ཀྱིས་གྲུབ་པ་ཡིན། ཨོ་ཁི་སི་ཧྥོར་དྲི་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་ནི་སྤྱི་ལོ་1168ལོར་བཞེངས་སྐྲུན་བྱེད་འགོ་བརྩམས་ཤིང་ད་ལྟའི་བར་ལོ་ངོ་800ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན། སློབ་གྲྭ་འདིར་སློབ་གླིང་40ལྷག་ཡོད་པ་དང་སློབ་གྲྭར་ར་སྐོར་སོགས་ཅི་ཡང་མེད། གནའ་བོའི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མ་དོར་ཞིང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བཀྲག་མདངས་མ་ཡལ་བའི་སློབ་གྲྭ་འདིར་མི་རྣམས་ཀྱིས་དུས་རབས་བར་མའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁ་དབུགས་སྟུག་པོ་ཞིག་ངང་གིས་མྱོང་ཐུབ། དབྱིན་ཇིའི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་དབུ་བཞུགས་བློན་ཆེན་29སློབ་ཆེན་འདི་ནས་སློབ་མཐར་ཕྱིན་ཞིང་། དབྱིན་ཇི་ནི་འཛམ་གླིང་གི་མཐོ་རིམ་སློབ་གསོ་འཕེལ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་པ་ཆེས་ལེགས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཡིན་པར་མ་ཟད། ཉེ་རབས་མཐོ་རིམ་སློབ་གསོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཀྱང་ཡིན། དབྱིན་ཇིར་འཛམ་གླིང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་ཡུན་ཆེས་རིང་བའི་གནའ་བོའི་སློབ་གྲྭ་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་སློབ་གྲྭ་དེ་དག་གིས་དབྱིན་ཇི་དང་འཛམ་གླིང་ལ་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་ཚན་རིག་པ་དང་ཆབ་སྲིད་པ་མང་པོ་སྐྱེད་སྲིང་བྱས།
དབྱིན་ཇིའི་དངོས་མང་བཤམ་སྟོན་ཁང་ནི་སྤྱི་ལོ་1753ལོར་བཞེངས་ཤིང་། བཤམས་སྟོན་ཁང་འདིར་འཛམ་གླིང་ན་དཀོན་པའི་རིག་དངོས་མང་པོ་ཉར་ཡོད་པས་ཀུན་གྱིས་འཛམ་གླིང་ཡོངས་ཀྱི་རིག་དངོས་དང་དཔེ་ཆ་ཉར་ཚགས་བྱས་པ་ཆེས་མང་པོའི་བཤམས་སྟོན་ཁང་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད།
གྱད་མིའི་ལམ(Giant's causeway)ནི་ཨེར་ལན་བྱང་མའི་པེར་ཧྥ་སི་ཐི་ནུབ་བྱང་ཁུལ་གྱི་སྤྱི་ལེ་80མཚམས་སུ་ཡོད། དེ་ནི་དབྱིབས་དང་ཆེ་ཆུང་དོ་མི་སྙོམས་པའི་བྲག་རྡོའི་ཀ་བ་ཁྲི་3.7བསྟར་དུ་བསྒྲིགས་ནས་གྲུབ་པ་ཡིན་ལ། གྱད་མིའི་ལམ་ནི་རང་བྱུང་གི་བྲག་རྡོས་གྲུབ་པ་ཡིན་ཞིང་ས་གཤིས་ཆེད་མཁས་པ་དག་གིས་བཞེད་པ་ལྟར་ན་ཁྱད་མཚར་བའི་རང་བྱུང་ཤུལ་བཞག་འདི་ནི་རབས་གསུམ་པའི（TertiaryPeriod）སྐབས་སུ་མེ་རི་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་འཕྱུར་བ་ལས་གྲུབ་པར་བཞེད། སྤྱི་ལོ་1986ལོར་གྱད་མིའི་ལམ་འཛམ་གླིང་གི་རང་བྱུང་ཤུལ་བཞག་གི་གྲས་སུ་ཚུད།
རྡོ་ཕྲེང་(stonehenge)ནི་གཏོས་ཆེ་བའི་རྡོ་མང་པོས་གྲུབ་ཅིང་རྡོ་རེའི་ལྗིད་ཚད་ལ་ཧ་ལམ་ཏུན་50རེ་ཡོད། གདུང་མ་དང་བརྒྱུད་ལམ་གཉིས་དབྱར་ཉི་ལྡོག་གི་ཞོགས་པའི་ཉི་ཟེར་དང་དོ་མཉམ་ཞིང་། གཞན་པའི་རྡོ་གཉིས་ཀྱི་མཐུད་མཚམས་དགུན་ཉི་ལྡོག་གི་ཕྱོགས་སུ་ཁ་གཏད་དུ་ཡོད་པ་རེད། དེ་ནི་ཡོ་རོབ་གླིང་གི་མིང་དུ་གྲགས་པའི་བསྐལ་པ་ཡ་ཐོག་གི་ལྷ་ཁང་ཤུལ་བཞག་ཡིན་པར་སྨྲ། 2008ལོའི་ཟླ་3པ་ནས་ཟླ་4བར་དབྱིན་ཇིའི་གནའ་དཔྱད་པས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཏེ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བ་ལྟར་ན་རྡོ་ཕྲེང་དེར་ད་ལྟའི་བར་དུ་ལོ་ངོ་4300ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་པ་དང་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་2300ཡས་མས་སུ་བསྐྲུན་པ་རེད། 2013ལོའི་ཟླ་8པར་གནའ་དཔྱད་པས་དེར་མིའི་ཀེང་རུས་63གསར་དུ་རྙེད་ཅིང་གནས་དེ་སྔོན་ཆད་དུར་ས་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་པ་རིགས་པས་བསྒྲུབས། །
